غزال زیاری: در طول سال‌های اخیر جایگزین‌های متعددی برای شیر گاو در بازار یافت می‌شود که از جمله آنها می‌توان به شیر سویا، شیر جو دو سر و شیر بز اشاره کرد و حالا کار به شیر دوزیستان کشیده است (البته این محصول هنوز در قفسه‌های فروشگاه‌های مواد غذایی دیده نمی‌شود.)
تیمی از زیست‌شناسان برزیلی، به جانوران دوزیست زیرزمینی و بدون پایی برخورده‌اند که مایعی شبیه به شیر (مملو از چربی و کربوهیدرات) برای تغذیه فرزندانشان تولید می‌کنند. در مقاله‌ای که اخیرا در مجله Science منتشر شده، اولین نمونه شناخته شده از یک دوزیست تخمگذار معرفی شده که به نوزادانش شیر می‌دهد و این یافته، عملکرد جدید بدن و ارتباطات پیچیده موجود در یک حیوان عجیب و غریب را نشان می‌دهد.
کشف ماده ای غیرلبنی
به طور کلی، شیر، با پستانداران مرتبط است. اما باید این را دانست که پستانداران تنها گروه از حیوانات نیستند که نوزادانشان را با ترشحاتی تخصصی تغذیه می‌کنند. کبوترها، پنگوئن‌ها و فلامینگوها دارای نوعی " شیر زراعی " هستند که ماده‌ای است که در دستگاه گوارش هر دو والدین (پدر و مادر) ساخته می‌شود. برخی از انواع عنکبوت‌ها و سوسک‌ها هم برای فرزندانشان خود شیر تولید می‌کنند. برهنه مارها ، وزغ‌ها و سمندرهایی که در مناطق گرمسیری زندگی می‌کنند نیز شامل این موضوع می شوند.
برهنه مارها ی حلقه‌دار، یکی از ۲۲۰ گونه برهنه مارها ی شناخته شده در سراسر دنیا هستند و جدیدترین گونه اضافه شده به لیست حیواناتی هستند که شیرخوارند. موجوداتی عجیب و غریب و تقریبا نابینا که در زیرساخت و بسترهای برگ جنگل‌ها و مراتع آمریکای جنوبی زندگی مخفیانه‌ای دارند.
به گزارش سرویس اخبار محیط زیست سایت شات ایکس و به نقل از خبرآنلاین کارلوس ژرد، نویسنده ارشد این مطالعه و زیست‌شناس ادغامی در موسسه بوتانتان در سائوپائولوی برزیل گفته:« این برهنه مارها یکی از مهره‌داران کمتر شناخته شده‌اند؛ چرا که دسترسی به این حیوانات واقعا سخت است. اما ارزشش را دارد؛ چرا که برهنه مارها در حکم یک جعبه شگفت‌انگیزند که دائما رفتارهای بیولوژیک غیرمنتظره‌ای ارائه می‌کنند.»
ژارد و همکاران در طول سال‌ها مطالعه دقیق، جمع‌آوری و مشاهده در طبیعت و آزمایشگاه، شناخت خوبی از این موجودات پیدا کرده و کشفیات جالب‌توجهی را درباره برهنه‌مارهای حلقه‌دار انجام داده‌اند. آنها اخیرا فهمیده‌اند که این دوزیستان برای تغذیه فرزندانشان مایع شفاف و چسبناکی را ترشح می‌کنند که به غلظت عسل است. برهنه مارهای حلقه‌دار این شیر مغذی را از طریق منافذی در دهانه چندمنظوره‌ای که در انتهای بدنشان قرار دارد ترشح می‌کنند و از طریق همین دهانه، ضایعات را دفع کرده و تخم‌گذاری انجام می‌دهند.
مارواله ویک، زیست‌شناس دانشگاه کالیفورنیا برکلی دراین باره گفته:« این کشفی هیجان‌انگیز از تغییرات تولیدمثلی فوق‌العاده جالب است.» او درتحقیقات اخیر مشارکتی نداشته ولی به شکلی گسترده درباره برهنه‌مارها مطالعه کرده و مقاله‌ای دراین باره نوشته که در بخشی از آن به این نکته اشاره شده که درک موجود از تکامل شیوه‌های مراقبتی والدین، چالشی جذاب به نظر می‌رسد.
پدر و مادری فداکار
برخی از برهنه‌مارها، زنده‌زا هستند. اما برهنه مارهای حلقه‌دار، تخم می‌گذارند. مادران با دقت از نوزادانشان مراقبت می‌کنند. نوزادها بعد از آنکه از تخم بیرون آمدند، به شدت کوچک و لزج هستند و مادر حدود دو ماه از آنها مراقبت کرده و به آنها غذا می‌دهد تا مطمئن شود که همه چیز روبه راه است.
تحقیقات قبلی انجام شده توسط ژارد و دیگران، برخی از روش‌های فرزندپروری غیرمعمول در برهنه‌مارهای حلقه‌دار را مستند کرده است. پوست این مادران در هنگام پرورش فرزندانشان تغییر رنگ داده و یک لایه بیرونی چربی برروی پوست‌شان ایجاد می‌شود. فرزندان هم با استفاده از دندان‌های مخصوصی این چربی‌ها را تراشیده و از آن به عنوان غذا استفاده می‌کنند.
مارتا آنتونیازی، یکی از نویسندگان این مقاله و محقق موسسه بوتانتان دراین باره گفته:« این کار هیچ آسیبی به مادر نمی‌زند.» اما تحقیقات جدید حکایت از آن دارد که برهنه‌مارهای حلقه‌دار، علاوه بر چربی روی پوست، به شیوه دیگری نیز به فرزندانشان غذارسانی می‌کنند. آنها یک منبع غذایی پرانرژی دیگر را هم برای فرزندانشان فراهم می‌کنند و طبق این مطالعه، گونه‌های ماده این برهنه‌مارها، برای تامین غذا برای فرزندانشان، به طور متوسط ۳۰% از وزنشان را از دست می‌دهند.
با پیگیری مشاهدات گذشته، مبنی بر اینکه نوزادان برهنه‌مارهای حلقه‌دار، زمان زیادی را دراطراف بخش انتهایی بدن مادرشان می‌گذرانند، ژارد و اعضای تیمش، ۱۶ برهنه‌مار حلقه‌دار ماده و فرزندانشان را از بستر جنگلی مزارع کاکائو جمع‌آوری کرده و در آزمایشگاه آنها را در مخازنی که به تقلید از محیط طبیعی طراحی شده بود قرار دادند و دوربین‌هایی را برای ضبط شیوه مراقبتی مادران به کار گرفتند.
آنها به این نکته اشاره کردند که این نوزادان، ترشحات بدن مادرشان را می‌بلعند و این سیستم چند بار در روز اتفاق می‌افتد و به مراتب بیشتر از تغذیه هفتگی از چربی‌های روی پوست بدن مادر است. طبق این مطالعه، بعد از هربار نوشیدن شیر، بچه‌ها کم تحرک شده و با شکمی رو به بالا به استراحت و تنبلی می‌کنند تا نشان دهند که کاملا سیر هستند.
زیست‌شناسان با تجزیه و تحلیل لایه‌های نازک بافت اندام‌های مختلف بدن این برهنه‌مارها دریافتند که این شیر توسط غدد خاصی که فقط در طول دوره مراقبت والدین از نوزادان پدیدار می‌شوند، ترشح می‌شود. این غدد موقتی در پوست مجرای تخمراهه (که معادل لوله فالوپ در بدن پستانداران است) تشکیل می‌شوند.
بر طبق تحقیقات قبلی ویک، دهه‌هاست که مشخص شده که برخی از گونه‌های برهنه‌مارهای زنده‌زا، برای تغذیه درونی بچه‌هایش، ترشحاتی در تخمراهه خود تولید می‌کنند. ولی در گونه‌های تخمگذار برهنه‌مارها، ترشح این ماده به شکل شگفت‌انگیزی انجام می‌شود.
شگفتی‌های بیشتر
طبق گفته پدرو مایلیو فونتانا، نویسنده اصلی مقاله، دانشمندان برای ارزیابی ترکیب شیر برهنه‌مار حلقه‌دار، با ماساژهای دقیق و با بهره‌گیری از کمک نیروی جاذبه، این مایع را از پنج مادر استخراج کردند و در تجزیه و تحلیل‌هایشان وجود کربوهیدرات و چربی در شیر این برهنه‌مارها مشخص شد. آنتونیازی در این باره گفت:« اگرچه شیر برهنه‌مارهای حلقه‌دار فاقد پروتئین است، اما پوست مادر، این شکاف تغذیه‌ای را پر می‌کند.»
در این مطالعه مشخص شد که دو نوع اسید چرب (اسید پالمتیک و اسید استئاریک) بیش از ۹۰% کل چربی شیر برهنه‌مارها را تشکیل می‌دهند و سه مورد از اسیدهای چرب اصلی شناسایی شده در شیر دوزیستان نیز بخش مهمی از ترکیب شیر گاو هستند.
پس از آن، دوربین‌ها یک شگفتی دیگر را ضبط کردند. طبق گفته مایلیو فونتانا، نوزادان این گونه وقتی برای تغذیه با شیر، به بدن مادر نزدیک می‌شوند ، صداهای ریز و حرکاتی چرخشی ایجاد می‌کنند. او و همکارانش دریافتند که این صداها و حرکات، درست قبل از رها شدن شیر مادر، به اوج خودش می رسد و این‌طور به نظر می‌رسد که این نوزادان برای تغذیه التماس می‌کنند و مادر هم نسبت به التماس آنها واکنش نشان می‌دهد.
ویک در این رابطه گفته:« بیشتر زیست‌شناسان دوزیستان، در مورد ادعای این سبک ارتباط‌گیری، محافظه‌کارانه نظر می‌دهند ولی با توجه به ویدیوهای ضبط شده توسط اعضای تیم، این موضوع کاملا قابل قبول است.» او یادآور شده که این نوع درخواست غذا به صورت صوتی، در بین دوزیستان منحصر به فرد است.