در سال 1936، نویسنده آمریکایی «لوول توماس» در مقدمه‌ای بر کتاب «چگونه توجه دوستان را به‌دست بیاوریم و بر مردم اثر بگذاریم» اثر «دیل کارنگی» این جمله را نوشت که دهه‌هاست شاهد تکرار آن هستیم: «پروفسور ویلیام جیمز از هاروارد همیشه می‌گفت انسان‌ها به‌طور متوسط تنها 10 درصد از قابلیت‌های نهانی ذهن خود را رشد می‌دهند.» این ادعا خیلی زود رواج بسیاری پیدا کرد و برخی آن را به این صورت روایت کردند: انسان‌ها تنها از 10 درصد از مغز خود استفاده می‌کنند. اما آیا این ایده درست است؟
اگرچه هنوز مشخص نیست که ویلیام جیمز به‌عنوان پدر روانشناسی آمریکا واقعاً این حرف را زده است یا خیر، اما با قطعیت می‌توان گفت که این ادعا غلط است. «ارین هکت»، استادیار علوم عصبی فرگشتی در دانشگاه هاروارد می‌گوید: «ما همیشه درحال استفاده از تمام مغزمان هستیم.»
«جولی فراتانتونی»، متخصص علوم عصبی و از مدیران پروژه BrainHealth در دانشگاه تگزاس می‌گوید این افسانه در نوع خود بامزه است. او توضیح می‌دهد که حتی نمی‌توان گفت این 10 درصد به کدام مؤلفه مغز اشاره می‌کند: «آیا منظور 10 درصد از متابولیسم انرژی است؟ یا 10 درصد از فعالیت الکتریکی؟ یا سطح اکسیژنی‌شدن خون؟»
این افسانه ظاهراً این‌قدر رواج پیدا کرده است که حتی دانشجویان هم آن را در کلاس‌ها مطرح می‌کنند. هکت می‌گوید: «هرگاه که این افسانه در کلاس‌هایم مطرح می‌شود، می‌گویم اگر فقط از 10 درصد از مغز خود استفاده کنید، این یعنی احتمالاً به دستگاه ونتیلاتور وصل شده‌اید.»
بخش‌های مختلف مغز دائماً فعال می‌شوند
هکت فعالیت مغز را به فعالیت قلب در حین استراحت تشبیه می‌کند؛ یعنی همان‌طور که قلب در همه حال مشغول کار است، حتی اگر ظرفیت کامل آن استفاده نشود. به‌شکل مشابه، کل مغز و سلول‌های آن، نورون‌ها، هم همیشه حتی در یک سطح پایه فعالند. هکت می‌گوید: «نورون‌ها برای سالم‌ماندن باید در یک سطح پایه فعال باقی بمانند.»
به گفته فراتانتونی و هکت، اگرچه مغز به بخش‌های مختلفی تقسیم شده است، ولی از طریق شبکه‌های گوناگون عمل می‌کند. هیچ منطقه منفردی هرگز به‌تنهایی فعال نمی‌شود. ولی ما چطور می‌دانیم که کدام بخش مغز فعال است؟ بهترین ابزاری که برای اندازه‌گیری فعالیت مغز داریم، fMRI است. این اسکنر تغییرات جریان خون را نشان می‌دهد که نشانگر خوبی برای افزایش انرژی مورد استفاده در بخش‌های مختلف مغز است.
مغز ما برای انجام کارهایی که نسبت به آن‌ها اشراف داریم، منابع کمتری مصرف می‌کند. درنتیجه هکت می‌گوید: «وقتی در انجام کاری که مشغول یادگیری آن هستید، ماهرتر می‌شوید، بخش کمتری از مغز شما فعال می‌شود.»
انرژی ذهنی یا تلاش آگاهانه برای انجام یک کار نیز روشی مناسب برای اندازه‌گیری میزان استفاده از مغز است، ولی چون آزمونی علمی برای بررسی انرژی ذهنی وجود ندارد، این روش تا حدی وابسته به هر سوژه خواهد بود.
فراتانتونی می‌گوید: «فکر می‌کنم روش بهتر برای فکرکردن درباره این موضوع این است که بپرسیم آیا می‌دانید ظرفیت مغز شما اصلاً چقدر است؟» هکت می‌پرسد: «برای اینکه از پتانسیل مغز خود بهتر استفاده کنید، چه‌کار می‌کنید؟» پاسخ او این است که باید مهارت‌های خود را ارتقا دهید.
در پایان یک بار دیگر تأکید می‌کنیم که ادعای استفاده از تنها 10 درصد از مغز نادرست است. هکت می‌گوید برخی افراد که دچار آسیب مغزی می‌شوند، می‌توانند کارکردهای آن بخش از مغز را به بخش دیگری منتقل کنند، چون مغز انسان انعطاف‌پذیری بالایی دارد. به عبارت دیگر، حتی اگر بخشی از مغز خود را از دست دهید، راهی پیدا می‌شود تا این اندام حیاتی بتواند از نهایت توان خود برای انجام کارهای مختلف استفاده کند.