مکمل‌ها یا مواد نیروزا ، موادی بوده که با هدف بهبود عملکرد یا جبران کمبود برخی از مواد مغذی برای ورزشکاران و بدن‌سازان تجویز می‌شود؛ این در حالی است که این مواد به‌طور معمول در مقادیری بیش از نیاز روزانه ورزشکار تجویز می‌شود و هدف از تجویز آن‌ها تقویت عملکرد ورزشکار به‌واسطه آثار شبه دارویی است.
طی سال‌های اخیر ورزشکاران و بدن‌سازان بسیاری به سمت استفاده از مکمل‌ها و مواد نیروزا و حتی اقدامات غیرقانونی مانند دوپینگ پیش رفتند که به تبع آن و عوارض ناشی از این مواد، مراجعه به پزشکان متخصص افزایش پیدا کرد. حتی برخی به دلیل استفاده از مکمل‌ها و مواد نیروزا ی تقلبی جان خود را از دست دادند.
برخی از پزشکان و متخصصان معتقد هستند که مصرف داروهای نیروزا و مکمل‌های ورزشی سیستم ایمنی بدن را تضعیف می‌کند و درحالی‌که مضرات مصرف داروهای نیروزا بر کسی پوشیده نیست، مصرف استروئیدها سیستم ایمنی بدن را در مقابل تمام بیماری‌ها از جمله HIV (ایدز) تضعیف می‌کند.
به‌طورکلی مکمل‌هایی که بر سوخت‌وساز انرژی تأثیر دارند شامل کراتین، ال کارنیتین، بیکربنات سدیم و کافئین است، مکمل‌هایی که احتمالاً بر ترکیب بدن تأثیر می‌گذارند شامل پروتئین و اسیدهای آمینه، پیکو لینات کروم، بتا هیدروکسی بتا متیل بوتیرات (BMH) و چیتوزان؛ همچنین مکمل‌هایی مانند گلوتامین، ویتامین‌ها و مواد آنتی اکسیدان که احتمالاً باعث حفظ سلامت عمومی ورزشکار می‌شوند.
از این رو پیشگیری از مصرف مکمل‌های غیرمجاز و تقلبی در باشگاه‌های ورزشی نیازمند توجه و نظارت جدی مسئولان دستگاه‌های ذی‌ربط است.
برای خرید مواد نیروزا باید با مربی آگاه مشورت کرد
محسن، دانش‌آموخته کارشناسی ارشد تربیت‌بدنی درباره تأثیر مواد نیروزا بر بدنسازی به خبرنگار ایمنا می‌گوید: اگر در بحث مصرف و خرید مکمل‌ها اطلاع کافی وجود نداشته باشد و بدون اینکه یک مربی تمرین‌دهنده خوبی برای ورزشکاران این موارد را توصیه کند، آثار مخرب بسیاری برجا خواهد ماند.
وی می‌افزاید: یکی از دوستان ما که از مواد نیروی‌زای تقلبی استفاده کرده بود از نظر ذهنی و روانی دچار آسیب شد که پس از بررسی‌ها مشخص گردید در این مواد نیروزا از مواد مخدر استفاده شده است.
این دانش‌آموخته کارشناسی ارشد تربیت بدنی تصریح می‌کند: برای خرید این مواد باید با مربی آگاه و با دانش کافی مشورت کرد، به‌طور معمول مربی باشگاه‌ها آن‌گونه که باید اطلاع کافی در این راستا ندارند.
وی می‌گوید: به تازگی فدراسیون بدنسازی دوره‌هایی برگزار می‌کند و به شرکت‌کنندگان مدرک می‌دهد، درحالی‌که سطح خروجی کلاس‌ها و دانش افراد مشخص نیست؛ همین موارد باعث می‌شود عوارضی که برای ورزشکار و بدنساز پیش می‌آید، بیشتر باشد.
محسن اضافه می‌کند: برخی معتقد هستند تعداد مربی‌ها از تعداد باشگاه‌ها بیشتر است؛ این موضوع نشان می‌دهد که فدراسیون بدنسازی آموزش را در اولویت قرار داده ولی نسبت به کیفیت بی‌توجه است.
وی با اشاره به گران بودن و نظارت نکردن بر مواد نیروزا، ادامه می‌دهد: نظارتی در راستای قیمت‌ها و استاندارد بودن مواد نیروزا صورت نمی‌گیرد؛ به صورت کلی باید سازوکاری در این راستا صورت گیرد.
نبود نظارت در زمینه خرید و مصرف مکمل‌ها و مواد نیروزای بدنسازی
مجید، یک ورزشکار درباره تأثیر مواد نیروزا بر بدنسازی به خبرنگار ایمنا می‌گوید: اکنون وضعیت باشگاه‌ها به صورتی است که افکار عمومی تصور می‌کند با تنوع مدل‌های متفاوتی از مکمل‌ها می‌تواند بدون تمرین بدن را رشد دهد و به حد کمال برساند.
وی می‌افزاید: بحث مکمل برای بدن بحث تخصصی بوده که تنها مربی‌های حرفه‌ای و پزشکان حوزه تغذیه می‌توانند نسبت به آن اظهار نظر کنند.
این ورزشکار ادامه می‌دهد: این موضوع باعث می‌شود که برخی افراد سودجو بعضی از مکمل‌های غیراصلی را تنها به سبب پایین بودن قیمت در اختیار افراد قرار می‌دهند.
وی می‌گوید: بازارهای جهانی مکمل‌های بدنسازی را به نوعی در فهرست گران‌ترین اقلام خود قرار دادند، چراکه از پرمصرف‌ترین مواد محسوب می‌شود از این رو افراد با توجه به شرایط اقتصادی به سمت مکمل‌های ارزان قیمت یا فله‌ای کشیده می‌شوند.
مجید با انتقاد از نبود نظارت در راستای مکمل‌ها و مواد نیروزا، اضافه می‌کند: هیچ‌گونه نظارتی در راستای فروش مکمل‌های بدنسازی در باشگاه‌ها صورت نمی‌گیرد، چرا که به صورت غیرقانونی اقدام به فروش آن می‌کنند، حتی گاهی در باشگاه‌ها بسیاری از مدیران اجازه فروش این مواد را به مربیان نمی‌دهند.
بسیاری از موادنیروزا بار اضافه بر بدن هستند
حسن انتظاری، مدیر گروه تغذیه بالینی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان درباره تأثیر مواد نیروزا بر بدن به خبرنگار ایمنا می‌گوید: بدن انسان اسکلت‌بندی و استخوان‌بندی و توان محدودی دارد از این رو بسیاری از قرص‌ها و مواد نیروزا مانند باری است که بیش از حد توان روی یک خودرو گذاشته شود.
وی می‌افزاید: ممکن است مواد نیروزا در کوتاه‌مدت اثر منفی نداشته باشد، اما در درازمدت اثر منفی دارد؛ این درحالی است که ممکن است مواد نیروزای فسفو کراتین تجویز شود، اما از مواد استروئیدی در این مواد استفاده شده باشد. به همین دلیل متخصصان تغذیه به مردم عادی و نیز ورزشکاران استفاده از قرص‌ها و مواد و نوشابه‌های نیروزا را توصیه نمی‌کنند.
مدیر گروه تغذیه بالینی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان تصریح می‌کند: نه اینکه مواد و قرص‌ها نیروزا مجاز نباشند، اما می‌توان گفت از حدود هزار نوع مواد نیروزا حدود ۱۵۰ مورد غیرمجاز هستند. این در حالی است که به برخی مواد مجاز نیز نمی‌توان اعتماد کرد؛ حتی مجازها در درازمدت می‌توانند برای افراد مشکل ایجاد کنند.
وی با اشاره به مشکلات و عوارضی که مواد نیروزا برای بدن ایجاد می‌کند، اضافه می‌کند: اگر داروها و قرص‌های استروئیدی باشند در واقع همان هورمون‌های مردانه هستند، این در حالی است که مردان عضلانی‌تر از زنان هستند به همین دلیل هورمون‌های استروئیدی که در رأس آن‌ها تستسترون قرار دارد در دراز مدت علاوه‌بر عقیم شدن منجر به ایست قلبی در فرد و حالت‌هایی مانند رشد عرضی و تاسی سر می‌شود.
انتظاری با اشاره به اینکه " پروتئین وی" همان پروتئین آب پنیر است، می‌گوید: اگر افراد لبنیات کافی مصرف کنند نیازی به استفاده از مکملی مانند پروتئین وی نخواهند داشت؛ برخی افراد نیز از کافئین و پروتئین‌های استخراج شده از تخم‌مرغ استفاده می‌کنند در حالی که می‌توانند از تخم‌مرغ استفاده کنند.
وی اضافه می‌کند: بدن در قسمت ماهیچه‌سازی حداکثر پروتئینی که می‌تواند صرف محیط‌سازی کند، در بهترین شرایط دو گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است؛ یعنی فرد ۷۰ کیلوگرمی حداکثر به ۱۴۰ گرم پروتئین نیاز دارد، این در حالی است که اگر این فرد ۳۰۰ گرم پروتئین مصرف کند جز فشار اضافه به کبد و کلیه خود چیزی به دست نخواهد آورد.مقداری از پروتئین موردنیاز را می‌توان از مواد غذایی به دست آورد
مدیر گروه تغذیه بالینی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با اشاره به اینکه مقداری از پروتئین را می‌توان از مواد غذایی به دست آورد، خاطرنشان می‌کند: بسیاری از مواد معدنی، مینرال‌ها و آهن برای نیروزایی بسیار مفید است، در حالی که استفاده مازاد از آهن مسموم‌کننده است. ویتامین B3 یا نیاسین در تمام فرآیندهای تولید انرژی نقش دارد، اما حد زیادی از این مواد نیز سمی است و ذخایر قندی بدن را بلافاصله تخلیه می‌کند.
وی با اشاره به اینکه مواد نیروزا تعداد زیادی دارند، می‌افزاید: علی‌رغم اینکه در دنیا تجارت مواد نیروزا تجارت چند صد میلیون دلاری است، اکثر کتاب‌های تغذیه بیش از ۹۵ درصد موارد را تأیید نمی‌کنند و پنج درصدی که مورد تأیید است موارد خاصی بوده که نیروزایی ملایمی دارند که گفته می‌شود به صورت همیشگی نیز نمی‌توان از این مواد استفاده کرد.
انتظاری اظهار می‌کند: هیچ دارویی وجود ندارد که ذخایر گلیکوژن و بدون عوارض جانبی ماهیچه‌ها را افزایش دهد یا اسکلت‌بندی را تقویت کند؛ عوارض این مواد بیشتر از فواید آن است به همین دلیل مراجع علمی آن‌ها را تأیید نمی‌کنند.
وی می‌گوید: بسیاری از افراد ورزشکار هیچ‌گونه دارویی مصرف نمی‌کنند، حتی برخی از آن‌ها گیاه‌خوار هستند و گوشت و شیر و تخم‌مرغ مصرف نمی‌کنند؛ به طور طبیعی عضلات تمام ورزشکاران تقویت می‌شود. یک فوتبالیست، دونده دوی ماراتن و والیبالیست عضله‌بندی قوی‌تری نسبت به فرد عادی دارد از این رو لزومی به مصرف مواد نیروزا نیست. به طور معمول افرادی که از مواد نیروزا استفاده می‌کنند از جمله افرادی هستند که قصد دارند یک شبه راه صد ساله را بپیمایند.
مدیر گروه تغذیه بالینی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان خاطرنشان می‌کند: هورمون‌های استروئیدی برای زنان و مردان به‌طورکلی مضر بوده و عوارض بسیاری برجای می‌گذارد و مصرف‌کنندگان این مواد در ۴۰ یا ۵۰ سالگی به صورت کامل چهره‌ای نامتعارف پیدا کرده و طحال خود را از دست می‌دهند.