دیش ماهواره در بسته‌بندی اصلی رسید؛ یک جعبه مقوایی خاکستری‌رنگ با برچسب استارلینک که در روز روشن، در مرکز تهران تحویل داده شد!
دانیال رمضانی – نشریه تایم در گزارشی به قلم کارل ویک به بررسی آخرین تلاش‌ها برای افزایش پوشش اینترنت ماهواره‌ای در ایران از طریق قاچاق این ابزار به کشور و ایجاد شبکه‌ای موازی با اینترنت ایران که از آن با نام اینترنت سایه (پنهان و مخفی) یاد شده است، پرداخته که در ادامه می‌خوانید:
دیش ماهواره در بسته‌بندی اصلی رسید؛ یک جعبه مقوایی خاکستری‌رنگ با برچسب استارلینک که در روز روشن، در مرکز تهران تحویل داده شد.
رضا، جوان ایرانی که بسته را تحویل گرفته، با شادمانی از آن لحظه یاد می‌کند: «انگار خود ایلان ماسک آن را به من تحویل داد.» او دستگاه را نه از ماسک، که صاحب شرکت اینترنتی ماهواره‌ای است، بلکه از یک قاچاقچی حرفه‌ای، که به وضوح عصبی و خشمگین بود، تحویل گرفت.
آن مرد، 300 دلاری که به او وعده داده شده بود، گرفت و توضیح داد چگونه برای انتقال این وسیله، جان خود را به خطر انداخته و مخفیانه، وارد ایران شده است.
او با اشاره به جعبه، با عصبانیت ادامه داد: «برای این کار، مرا پنج ساعت در مرز نگه داشتند.»
آنچه مرزبانان ایرانی، در نهایت، اجازه ورود آن را به کشور داده بودند، ممکن است ابزاری برای حفظ و ادامه ناآرامی‌ها در ایران باشد. اکنون اعتراضات در ایران وارد پنجمین ماه می‌شود.
رضا که خواست نام کامل وی فاش نشود، می‌گوید: «مهم‌ترین چیز این است که اعتراضات با استفاده از اینترنت وجود داشته باشد، این، بسیار مهم است.»
اینترنتِ جایگزین
حکومت ایران، نه تنها اینترنت را در کشور کنترل می‌کند، بلکه از این کنترل، به‌عنوان یک اهرم مهار استفاده می‌کند و وقتی معترضان به خیابان‌ها می‌روند، خدمات اینترنتی را کند کرده و زمانی که تصمیم به مقابله با آنها گرفته می‌شود، اینترنت را به طور کامل قطع می‌کند.
آخرین باری که اعتراضات در ایران ایجاد شد، نوامبر 2019 بر سر افزایش قیمت سوخت بود که با قطع همه پورتال‌های وب خارجی مواجه شد.
وقتی جرقه اعتراضات سراسری در ماه سپتامبر (شهریور) امسال زده شد، فعالان حقوق بشر در خارج از کشور، آماده عمل بودند. طی چند روز، تلاش‌های مفصل برای یک جنبش سراسری، با «اینترنت جایگزین» آغاز شد.
این تلاش‌ها عمدتا زیرزمینی و با سرمایه‌های خصوصی صورت می‌گیرند.
جاه‌طلبانه‌ترین تلاش‌ها برای کمک به اعتراضات، قاره‌ها را در نوردید و فعالان روی پلتفرم‌های پیام‌رسانی رمزگذاری‌شده ارتباط برقرار کردند؛ پلتفرم‌هایی که شامل ده‌ها نفر می‌شوند. از این تعداد، پنج نفر با تایم (TIME) صحبت کردند.
آنها می‌گویند کمپین مخفی‌شان با دو اعلامیه عمومی امکان پذیر شد: در 23 سپتامبر، پس از شروع اعتراضات، دولت بایدن، راه را برای شرکت‌های ارتباطی ایالات متحده به منظور فعالیت در ایران باز کرد و در عین حال، تحریم‌های دیگر را همچنان پابرجا نگه داشت. در همان روز، ماسک اعلام کرد: «استارلینک، اکنون در ایران فعال شده است».
این، برای معترضان خبر خوبی بود اما وی در پیام خود اضافه کرد: «این کار، مستلزم استفاده از ترمینال‌های داخل کشور است که به گمان من، دولت از آن حمایت نخواهد کرد اما اگر کسی بتواند ترمینال‌ها را وارد ایران کند، استارلینک عمل خواهد کرد.»
تلاش برای رسیدن به پایانه‌ها در آنجا از قبل در حال انجام بود.
یکی از سازمان‌دهندگان که به دلایل امنیتی خواست نامش فاش نشود، می‌گوید: «ما در ژانویه 2021، با یک مطالعه امکان‌سنجی درباره آن فکر کرده بودیم.»
کریم سجادپور، یکی از اعضای مؤسسه کارنگی مستقر در واشنگتن دی‌سی، از چهره‌های فعال در این زمینه است.
وی خواستار همکاری با ماسک شد و تایید او را در توییتر اعلام کرد. سجادپور با فعالان، سرمایه‌داران و مقامات ارشد ایالات متحده و سایر کشورهای همسایه ایران در ارتباط است.
سجادپور می‌گوید: «برای کسانی که در ایران زندگی می‌کنند، دسترسی بدون محدودیت به اینترنت، مانند اکسیژن است.»
نحوه کار استارلینک
نحوه کار استارلینک به این صورت است: چندین هزار ماهواره کوچک در مدار پایین در سراسر جهان، اینترنت پهن‌باند را به زمین ارسال می‌کنند. سیگنال را می‌توان تنها با یک دیش استارلینک، با اشتراک ماهانه 110 دلار در ماه فعال کرد. ماسک، این سرویس پیشگام را به عنوان آمیزه تجارت و نوع‌دوستی ایجاد کرد و شبکه را در مکان‌های دورافتاده یا تحت محاصره و محدودیت یا هر دو، در دسترس قرار داد.
اگرچه سایر شرکت‌ها این مدل را بررسی کرده‌اند اما استارلینک، اساسا تنها شرکتی است که می‌تواند این نیاز را برآورده کند. هنگامی که بنیانگذار آن بیشتر با مبارزه بر سر «آزادی بیان» در پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی معروف است، این شرکت، نقش مهمی در حفظ اطلاعات آزاد در برخی از مکان‌هایی که بیشتر در معرض خطر هستند، ایفا می‌کند.
از اوکراین تا ایران
در اوکراین، استارلینک به طور موثر جایگزین اینترنتی شد که در طول تهاجم روسیه، قطع شده بود و دولت ایالات متحده و متحدانش، هزاران دیش استارلینک را به اشتراک گذاشتند.
شرکت خصوصی اسپیس‌ایکس (Space X) متعلق به ماسک که استارلینک را اداره می‌کند، 3 هزار و 667 دیش، در اوکراین توزیع و ماسک، از هزینه اشتراک چشم‌پوشی کرد.
با این حال، استارلینک در ایران، در این مقیاس گسترش نیافته است.
یکی از فعالان که برای سازماندهی بزرگ‌ترین تلاش قاچاق دستگاه‌ها، مجبور به دریافت کمک‌های پولی افراد بوده، می‌گوید: «قیمت هر دستگاه، حدود 700 دلار است… بنابراین 100 دستگاه، تقریبا 70 هزار دلار قیمت دارد.
او با اشاره به روند قاچاق آنها به ایران می‌گوید: «با حمل‌ونقل و همه‌چیز، هزینه آن به راحتی می‌تواند به 200 هزار دلار برسد.»
البته 100 مورد از تجهیزات استارلینک، برای ایجاد یک اینترنت جایگزین کافی نیست. ایده این است که از دیش‌ها به روشی استفاده نکنیم که برای مثال، مقاومت فرانسه از فرستنده‌های رادیویی مخفی، به طور محدود در طول جنگ جهانی دوم استفاده می‌کرد. سازمان‌دهندگان تخمین می‌زنند یک اینترنت سایه می‌تواند در ایران با حدود 5000 مورد از تجهیزات استارلینک موثر باشد.
یکی از سازمان‌دهندگان می‌گوید: «هدف اصلی، واقعا تجهیز همه ایرانی‌ها به ماهواره نیست، بلکه اساسا ارسال چند هزار دستگاه و رساندن آنها به افراد مناسب است تا در زمان قطع اینترنت مشکلی نباشد.»
اما چگونه می‌توان آنها را ارسال کرد؟ حمل‌ونقل مستقیم، یک گزینه غیرقابل اجراست. سرویس بسته‌بندی پستی غرب، به ایران ارایه خدمت نمی‌کند و سرویس پست ملی ایران به دلیل بازرسی‌های سرزده خود گزینه مطمئنی نیست.
چالش‌های قاچاق استارلینک به ایران
یکی از فعالان که برای عبور دادن گیرنده‌ها و رسیورها به آسیای غربی سفر کرده، می‌گوید: «بزرگ‌ترین چالش، تدارکات است.» خوشبختانه یا بدبختانه، این منطقه دارای فرهنگ غنی قاچاق است. ایران با هفت کشور، مرز زمینی دارد و هزاران سال است که یک چهارراه تجاری بوده است.
وی مدعی شد: بیشتر تریاک جهان از طریق ایران، از افغانستان به ترکیه می‌رود. آبجو و مشروبات الکلی که در ایران اکیدا ممنوع است، اغلب از طریق ارمنستان به راحتی در دسترس است. مرز بین بخش‌های کردستان ایران و عراق، به قدری نفوذپذیر است که یک راننده طرف عراقی می‌تواند بین بنزین ایران و عراق که در گالن‌های شفاف فروخته می‌شود، یکی را انتخاب کند، زیرا یکی از آنها به‌طور محسوس، تیره‌تر است. در مجموع، یک جغرافیای امیدوارکننده است!
یکی از سازمان‌دهندگان به تایم می‌گوید: «تاکنون، می‌توانم بگویم ما شش کانال مجزا داریم و در حال تلاش هستیم. ما فقط به یک کانال متکی نیستیم و سعی می‌کنیم تنوع ایجاد کنیم و ببینیم آیا می‌توانیم کاری انجام دهیم.»
این فعال که وظیفه یافتن شرکا در کشورهای همسایه ایران را دارد، گفت: «بسیاری از اقدامات من، درباره بررسی کردن وضعیت است.»
دیگری اظهار کرد: «جستجو به‌ویژه در دبی، شهر بندری امارات متحده عربی که در بین قاچاقچیان رفیق، محبوبیت دارد، بسیار زیاد بود.»
یکی دیگر از سازمان‌دهندگان می‌گوید: «پست‌های بازرسی زیادی در کردستان و کرمانشاه وجود دارد و آنها به طور خاص، به دنبال اسلحه و استارلینک هستند اما مسیرهای مختلفی نیز وجود دارد. آنها نمی‌توانند هر خودرویی را متوقف کنند. ما تا کنون خوش‌شانس بوده‌ایم که در این عملیات، به کسی آسیب نرسیده است.»
در حال حاضر، فعالان معترض از افرادی که کالای قاچاق را جابه‌جا می‌کنند، می‌خواهند که خطرات را بپذیرند. سازمان‌دهندگان می‌گویند قاچاقچی حرفه‌ای که دیش بسته‌بندی‌شده را برای رضا آورده بود، در مرحله آزمایشی قرار داشت و دوباره از او استفاده نشد. هدف این است که فقط از افرادی استفاده شود که به ماموریت خود، متعهد، قابل اعتماد و مایل به پذیرش خطر هستند.
یکی از فعالان، در زندان اوین تهران، با یک روزنامه‌نگار زندانی ملاقات کرد که کارفرما برای او تلفن ماهواره‌ای فرستاده بود.
وی می‌گوید: «داشتن وسایل ارتباطی غیرمجاز، می‌تواند از شما یک جاسوس بسازد.» تجهیزات استاندارد برای یک خبرنگار خارجی، اتهام جاسوسی را در ایران به همراه دارد.
دیش‌ها پس از ورود به ایران، جبهه جدیدی را در یک میدان جنگ خطرناک ایجاد می‌کنند. تعجب نداشت که پس از مرگ مهسا امینی، اولین نرم‌افزاری که دولت حذف کرد، پلتفرم‌های گیمینگ بود.
یکی از فعالان می‌گوید: «این کار، به این دلیل بود که آنها نمی‌توانستند تالارهای گفتگو و ارتباطات بین بازیکنان را نظارت کنند. اتاق‌های گفتگو، فوق‌العاده هستند. آنها با هم کار کرده بودند و به یکدیگر اعتماد داشتند… به خیابان‌ها آمدند، استراتژی داشتند، ایده‌های جدید ارایه کردند. فرهنگ گیمینگ، به‌ویژه در بین جوانان نقش مهمی دارد.»
در برخی کشورها، تلفنهای همراه، به عنوان دستگاه‌های شنود هم کار می‌کنند. نرم‌افزارهای جاسوسی تعبیه‌شده در زیرساخت سلولی ایران به خوبی از طریق شنود مخفیانه مستند شده است.
اگرچه VPNها و پلتفرم‌های پیام‌رسان رمزگذاری‌شده مانند سیگنال، ممکن است سیستم را دور بزنند اما معترضان، تلفنهای خود را به عنوان اسلحه‌های پر می‌دانند.
خطرات استارلینک
وقتی استارلینک به اوکراین رسید، جایی که ارتش، به شدت از آن استفاده می‌کند، کارشناسان نگران بودند که نیروهای روسی سیگنال‌ها را ردیابی کرده و بمب‌ها را به مکان‌های پایانه‌های استارلینک هدایت کنند؛ همان‌طور که در جاهای دیگر با سیگنال‌های تلفن ماهواره‌ای انجام داده‌اند.
با این حال، حتی پس از بهبود نرم‌افزار، احتمالا آسیب‌پذیری‌ها باقی می‌مانند.
جان اسکات ریلتون، محقق ارشد دانشگاه تورنتو خاطرنشان می‌کند: «هر فناوری جدید، نوید حرکت سریع‌تر از تلاش‌های یک حکومت برای ردیابی آن را دارد. در عین حال، فناوری‌های جدید با خطراتی همراه هستند. برخی را می‌دانیم، برخی را حدس می‌زنیم، برخی را تا زمانی که خطرات به دستگیری افراد منتقل نشود، نمی‌دانیم.»
او، مانند دیگران، از بیان دقیق‌تر جزییات خودداری کرد.
یک کارآفرین ایرانی – آمریکایی نیز شخصا 100 دیش استارلینک را خریداری کرد و آنها را از اسپیس‌ایکس تحویل گرفته است.
به گفته وی، آنها را دوباره بسته‌بندی کرده تا شبیه چیز دیگری به نظر برسد و سپس در محموله‌های دیگر پنهان کرده است. این تلاش جدا از کمپین قاچاق سازماندهی‌شده توسط شبکه فعالان است.
این کارآفرین می‌گوید: «ما سه مسیر مختلف داریم. حتی اگر ۹ دیش وجود داشته باشد، چنانچه در دست افراد مورد اعتماد باشد، اطلاعات زیادی از داخل کشور به دنیا ارسال می‌شود.»
به گفته وی، افکار عمومی یک سلاح مهم در اعتراضات است اما با توجه به ممنوعیت روزنامه‌نگاران خارجی توسط ایران و دستگیری برخی خبرنگاران داخلی، مردم عادی باید ماجرا را بیان کنند.
استارلینک و شهروندخبرنگاری
یک مهاجر ایرانی مقیم نیویورک که فیلم‌های تلفنهای همراه مربوط به اعتراضات را برای ۷۰۰ هزار دنبال‌کننده اینستاگرام خود ارسال می‌کند، می‌گوید: «شهروندخبرنگاری، فعالیت بزرگی است.»
او مدعی است که حتی با وجود اینترنت متزلزل، صدها ویدئو از داخل ایران در یک روز دریافت می‌کند.
او درباره فرستنده‌ها می‌گوید: «آنها می‌دانند افرادی هستند که با دنیای بیرون ارتباط برقرار می‌کنند و بسیار مهم هستند. همچنین واکنش دولت‌ها، افراد قدرتمند و بانفوذ در غرب، بسیار مهم است.»
به ادعای وی «اگر مردم، اینترنت رایگان و بدون سانسور دریافت کند، آن‌وقت کشور، دردسر بزرگی دارد.»
مت محمودی در سازمان عفو بین‌الملل، افزایش مرگ و میر در طول قطع اینترنت را ثبت کرده و در توسعه ابزار آنلاین برای تایید فیلم‌هایی که در رسانه‌های اجتماعی ظاهر می‌شوند، مشارکت کرده است.
او اینترنت رایگان را به عنوان یک کانال ضدقدرت توصیف کرد که در آن، معترضان و سازمان‌دهندگان می‌توانند با یکدیگر و با مردم دنیا، درباره آنچه در ایران می‌گذرد، صحبت کنند. در همین رابطه، 100 دیش استارلینک که یک کارآفرین ایرانی -آمریکایی ناشناس خریداری کرد، در هاثورن کالیفرنیا مشاهده شد.
رفتار دوگانه
دولت کیف می‌گوید از زمان تهاجم روسیه به اوکراین، نزدیک به یک سال پیش، این کشور، بخش اعظم اینترنت خود را با 22 هزار دیش استارلینک بازیابی کرده و 10 هزار دیش دیگر در راه است.
رضا فعال ایرانی می‌گوید: «ایرانی‌ها هم به همین امید هستند.»
او می‌گوید: «شایعه‌ای وجود دارد که مانند اوکراین، اینترنت استارلینک در ایران نیز رایگان است و برای فعال کردن آن نیاز به پرداخت هزینه نیست اما وقتی دیش خود را روشن کرد، متوجه شد این حرف، درست نیست. (اشتراک او خارج از کشور، توسط شبکه فعال پرداخت می‌شود.)
در همین حال سخنگوی شرکت اسپیس‌ایکس در پاسخ به این سوال که آیا این شرکت، هزینه‌ها را در ایران می‌گیرد یا دیش‌ها را اهدا می‌کند، از اظهارنظر خودداری کرد.
این سخنگو همچنین درباره این سوال که آیا این شرکت با دولت ایالات متحده برای ارسال استارلینک به ایران همکاری می‌کند یا خیر نیز اظهارنظر نکرد.
همان سوالی که به شورای امنیت ملی، ارایه و منجر به صدور بیانیه چهار صفحه‌ای درباره حمایت دولت بایدن از اینترنت بدون سانسور برای معترضان ایرانی شد.
در بیانیه‌ای که به یکی از مقامات ارشد وزارت امور خارجه نسبت داده می‌شود، آمده: «ما قصد نداریم به جزییات این موضوع بپردازیم که با چه ابزار یا شرکایی ممکن است برای پیشبرد این هدف کار کنیم.»
این موضوع، فعالان معترض را که صریحا اعلام می‌کنند دولت ایالات متحده تنها حمایت لفظی کرده و نیز مدافعان رهبری آمریکا در حوزه ارتباطات آزاد را ناامید کرد.
همه اینها در حالی است که در زمان بهار عربی، که وعده جایگزینی دموکراسی به جای استبداد را می‌داد، آمریکا با سیلیکون ولی، برای راه‌اندازی صندوق فناوری باز که روش‌های عملی برای ترویج دسترسی به اینترنت و مبارزه با سانسور به نام حقوق بشر را تامین مالی می‌کرد، مشارکت کرد.
احمد احمدیان، که یک سازمان غیرانتفاعی فناوری به نام West Coast را اداره می‌کند و ابزارهای مقاوم در برابر قطع شدن اینترنت را توسعه می‌دهد، می‌گوید: «ایران آزاد، هم از نظر امنیت ملی و هم از بسیاری جهات دیگر، با جهان آزاد همسو است.»
مسیرهای میان‌بر
به طور کلی هر فناوری قبلی که توسط ایران ممنوع شده بود، از تلویزیون ماهواره‌ای تا آیفون، در نهایت، در داخل مرزهای این کشور به راحتی در دسترس قرار گرفت. این امر باعث می‌شود برخی فعالان فکر کنند سریع‌ترین راه برای ورود دیش‌های استارلینک به ایران، در دسترس قرار دادن آنها در کشورهای هم‌مرز است.
سجادپور می‌گوید: «ترمینال‌های استارلینک و سایر دستگاه‌هایی که سانسور دولتی را دور می‌زنند، به دلیل تقاضای بسیار زیاد، همواره به ایران راه پیدا می‌کنند.»
رضا فعال ایرانی نیز می‌گوید: وقتی دیش بدون سه‌پایه رسید، نزد فروشنده‌ای رفت که تلویزیون ماهواره‌ای نصب می‌کرد. این کار، مدت‌ها در ایران غیرقانونی بود. آن پسر به او استند فروخت و رضا دیش استارلینک را روی پشت‌بام آپارتمانش گذاشت.
این دیش، به قدری متفاوت از سایر دیش‌های ماهواره‌ای است که او نگران بود از آسمان، قابل شناسایی باشد. از این‌رو، روی آن را پوشاند.
رضا می‌گوید: «با وجود این کار، هنوز هم خوب کار می‌کند. ضمن اینکه من یک حرفه‌ای یا یک مامور اف‌بی‌آی یا یک مامور سیا نیستم. در این مواقع، نمی‌دانم چگونه باید رفتار کنم یا چگونه پاسخ دهم اما به این کار ادامه خواهم داد.»