درآمد نجومی شرکت های بزرگ فناوری و قدرت بی حد و حصر آنها در کنترل همه چیز از زندگی روزمره گرفته تا خط و ربط های سیاسی همه و همه در یک کلمه ساده خلاصه شده است؛ «داده». اینکه کاربری از کدام وب سایت بازدید می کند به کدام رستوران می رود یا چه پستی را لایک می کند شاید در وهله اول ارزش چندانی نداشته باشد اما در کنار هم قرار گرفتن این اطلاعات به شرکت های فناوری کمک می کند تا پروفایلی از مشتریان بسازند و برای مقاصد مختلف به کار گیرند.
در همین راستا هریک از این شرکت ها سعی دارند در جمع آوری اطلاعات گوی سبقت را از دیگری برباید. در این میان دو شرکت گوگل و فیس بوک اطلاعاتی بسیار وسیع تر از بقیه جمع آوری می کنند. در این میان فرایند جمع آوری اطلاعات بی چالش نبوده و آنها بارها حقوق کاربران را نقض می کنند.
آنچه در این نوشتار می خوانید بخشی از اقداماتی است که شرکت های گوگل و فیس بوک در مسیر جمع آوری اطلاعات از کاربران به کار می بندند و چالش هایی که در این مسیر به وجود آورده اند:
ارتقای سرویس بهانه گوگل برای جمع آوری اطلاعات
گوگل یکی از شرکت های بزرگ فناوری است که اطلاعات زیادی از کاربران خود جمع آوری می کند. طبق اطلاعات وب سایت ریویو، گوگل در ۲۰۲۲ میلادی حدود ۴.۴ میلیارد کاربر داشته و به راحتی می توان ادعا کرد که انبوهی از داده های این کاربران را به کنترل خود در می آورد. اگر فرد از محصولات این شرکت مانند جی میل، موتور جستجوی گوگل یا حتی موبایل اندروید استفاده کند، شرکت داده های وی را به بهانه ارتقای سرویس جمع آوری می کند. با نگاهی به سیاست های حریم خصوصی این شرکت کاملاً واضح است که گوگل به چه اطلاعاتی دسترسی دارد.
این شرکت به نام، جنسیت، تاریخ تولید، شماره تماس خصوصی، آخرین جستجوهای وی، وب سایت هایی که کاربر از آنها بازدید کرده، چه زمان چراغ اتاق خوابش را روشن کرده، طی چند سال اخیر در چه اماکنی بوده، چه ورزش، چه نوع موسیقی، غذاها و نوشیدنی مورد علاقه وی، محل کار و زندگی وی دسترسی دارد.
از سوی دیگر از آنجا که یوتیوب نیز به شرکت مادر گوگل (آلفابت) تعلق دارد ویدئوهایی که فرد در یوتیوب مشاهده می کند و جستجوهای وی در این پلتفرم نیز در اختیار این پلتفرم قرار دارد.
در کنار این موارد هربار کاربر با دستیار صوتی گوگل ارتباط برقرار کرده باشد، اطلاعات وی ثبت شده است.
چرا گوگل داده های کاربران را جمع آوری می کند؟
این شرکت از الگوریتم های مختلفی استفاده می کند. هرچه فرد ویدئوهای آشپزی یا کلیپ های موسیقی بیشتری تماشا کند، نمونه های مشابه بیشتری برای تماشا به وی پیشنهاد می شود. هرچه فرد درباره ساعت هوشمندی که تمایل دارد بخرد در فضای آنلاین جستجو کند، تبلیغات بیشتری درباره ساعت هوشمند حتی در وب سایت های مختلف برای وی نشان داده می شود.
تمام این اطلاعات داده هایی درباره کاربر به گوگل ارائه می کند. آنچه فرد دوست دارد، آنچه دوست ندارد و آنچه می خواهد بخرد. همچنین داده ها به گوگل کمک می کند تبلیغات هدفمند ارائه کند، محتوای مرتبط پیشنهاد کند و به ساخت الگوریتم هایی ادامه دهد تا محتوای بیشتر و دقیق تری را در گذر زمان برای وی نمایش دهد.
گوگل تمایل دارد کاربران هرچه بیشتر از سرویس هایش استفاده کنند تا به درآمد بیشتری دست یابد. ساندار پیچای در سال ۲۰۲۰ در یک سخنرانی گفت: گوگل هیچ گاه اطلاعات خصوصی کاربران را به طرف های ثالث نمی فروشد و کاربران خود می توانند تصمیم بگیرند از کدام اطلاعات آنها استفاده شود. این در حالی است که گوگل با جمع آوری داده های خصوصی کاربران به منابع مالی دست می یابد. طبق اطلاعاتی که در ۲۰۲۰ میلادی منتشر شده گوگل ۶۲ درصد اطلاعات مرورگرهای موبایل، ۶۹ درصد اطلاعات مرورگرهای دسک تاپ و ۷۱ درصد از سیستم های عامل موبایل در جهان را در اختیار دارد.
نظارت بر رفتار کاربران برای درآمدزایی
گوگل به دو شیوه از نظارت بر رفتار کاربران در فضای آنلاین درآمد زایی می کند. نخست این شرکت داده های به دست آمده را برای ساخت پروفایل هایی برای هر فرد با توجه به دموگرافیک و علایق وی استفاده می کند و در مرحله بعد به آگهی دهندگان اجازه می دهد افراد را براساس آن ویژگی ها ردیابی کنند. از سوی دیگر گوگل داده‌ها را مستقیماً با تبلیغ‌کنندگان به اشتراک می‌گذارد و از آنها می‌خواهد برای آگهی‌های فردی مناقصه بدهند.
روش دوم درآمدزایی بیشتر شامل رفتارهایی است که مردم عادی آن را «فروش داده ها» قلمداد می کنند. گوگل تقریباً در هر سطح از فرایند پیچیده و خودکار جایگذاری تبلیغ طرف ثالث یا RTB دخالت دارد. همچنین گوگل بخش قابل توجهی از اکوسیستم RTB را در اختیار دارد. این شرکت در سال ۲۰۰۷ میلادی «دابل کلیک» را خرید که در آن زمان بزرگترین شبکه تبلیغ طرف ثالث در فضای وب بود. در سال ۲۰۰۹ میلادی نیز «AdMob» را خرید که بزرگترین سرویس تبلیغ برای بازارنوپای اپلیکیشن موبایل بود. دابل کلیک که اکنون در بخش بازاریابی گول ادغام شده بیش از نیمی از بازار تبلیغات در وب را کنترل می کند و AdMob نیز تاکنون محبوب ترین پلتفرم supply side برای اپ های iOS و اندروید بوده است. علاوه بر این موارد گوگل به شیوه های غیر مستقیم مانند «کوکی ها» داده های کاربران را با شرکت های تبلیغاتی به اشتراک می گذارد.
قراردادهای میان شرکتی برای تضمین سلطه گوگل بر داده های کاربران
استفاده گوگل از داده های کاربران به همین جا ختم نمی شود. در سال ۲۰۲۰ میلادی رویترز در خبری فاش کرد فیس بوک و گوگل دو شرکت بزرگ تبلیغات آنلاین طی مجموعه ای از قراردادها قدرت خود بر بازار را به طور غیرقانونی تثبیت کرده اند.
این دو شرکت در حوزه فروش تبلیغات آنلاین به شدت با یکدیگر رقابت می کنند و در کنار یکدیگر بیش از نیمی از بازار جهانی تبلیغات آنلاین را در اختیار دارند. آنها در سال ۲۰۱۸ میلادی توافقی انجام دادند که طبق آن مشتریان تبلیغات فیس بوک می توانستند مکان آگهی های خود را در شبکه ناشران گوگل انتخاب کنند.
به عنوان مثال یک وبلاگ فروشنده کفش کتانی از نرم افزار گوگل برای فروش تبلیغات استفاده می کند و در نهایت می تواند از طریق یک خرده فروش کفش که تبلیغ در فیس بوک خریده به درآمدزایی دست یابد.
دلیل این همکاری آن بود که هر دو شرکت بتوانند سلطه خود بر بازار را حفظ کنند. اما گوگل به طور علنی اعلام نکرد چنین قابلیت ویژه ای برای فیس بوک فعال کرده است. فیس بوک نیز در مقابل توافق کرد تا از پشتیبانی شرکت های نرم افزار رقیبی که ناشران آگهی برای کاهش قدرت گوگل ایجاد کرده بودند، دست بکشد.
درب مخفی گوگل برای دسترسی دولت ها به داده های کاربران!
اما توافقنامه های گوگل با شرکت های دیگر یک روی سکه است. در سال ۲۰۱۶ ویکی لیکس نامه های الکترونیکی میان وزارت امور خارجه آمریکا با شرکت آمریکایی گوگل منتشر کرد که نشان می داد این شرکت با واشنگتن برای سرنگونی بشار اسد رییس جمهوری سوریه همکاری کرده است!
گرید کوهن، رئیس بخش طراحی گوگل و ازکارمندان سابق وزارت امور خارجه آمریکا در سال ۲۰۱۲ نامه ای به دفترهیلاری کلینتون وزیر امور خارجه وقت آمریکا نوشت و در آن درباره طراحی سامانه ای خبر داده بود که تفکرات جدایی طلبانه مخالفان را تقویت و حمایت کند.
نامه حاکی از آن بود که گوگل به دنبال ایجاد سامانه ای است که به طور علنی جدا شدن مناطق مختلف در سوریه و بخش های ساختار نظام را در دمشق مشخص کند.
این اقدامی حائز اهمیت در زمینه تشویق جدایی بیشتر و افزایش اعتماد به نفس مخالفان سوری است.
کوهن پیشنهاد کرده بود این سامانه به رسانه های گروهی اعطا شود. در همین زمینه با توجه به دشواری رسیدن اطلاعات به داخل سوریه شبکه الجزیره به عنوان نخستین مالک این سامانه عمل کند و با بررسی اطلاعات به دست آمده آن را برای سوریه بازپخش کند.
کوهن در خاتمه این نامه افزود، امیدوارم این موضوع سری باقی بماند، اگر امکان اقدام های بیشتر وجود دارد قبل از آغاز و نشر مرا مطلع سازید، گمان دارم این سامانه می تواند اثری مهم بگذارد.
بررسی فعالیت پایگاه اینترنتی الجزیره نشان داد که سامانه مزبور روز سوم اوت ۲۰۱۲ آغاز به کار کرد و مه ۲۰۱۳ میلادی یعنی ۸ ماه پس از طراحی آن در اینترنت ظاهر شد.
دسترسی مقامات آمریکایی به جی میل گروه ویکی لیکس
ماجرای افشای اطلاعات و شنود اطلاعات شخصی افراد توسط دولت آمریکا امر چندان جدیدی محسوب نمی‌شود و بدون شک مواردی از نقاط اوج در این راستا را می‌توان ماجرای افشای اطلاعات سیاسی توسط ویکی لیکس و افشاگری‌های ادوارد اسنودن دانست. در آن زمان در حالی که هنوز پرونده اسنودن به‌عنوان یک بحث بسیار داغ رسانه‌ای مطرح بود، بسیاری از شرکتها مدعی شدند که به‌هیچ‌عنوان با دولت آمریکا همکاری نخواهند کرد و اطلاعات محرمانه کاربران خود را امن نگاه خواهند داشت. یکی از این شرکت ها گوگل بود که اکنون مشخص شده این اظهارات فقط شعار بوده است زیرا مشخص شد در سال ۲۰۱۲ بدون هیچگونه مشکلی برای ارائه اطلاعات حساب کاربری ایمیل گروه ویکی لیکس در سیستم جی‌میل به سازمان اف بی آی اقدام کرده است. این امر به معنی همکاری مستقیم گوگل در نقض قوانین حفاظت از اطلاعات شخصی محسوب می‌شود.
استفاده غیرقانونی از داده های بیومتریک کاربران
در سال جاری میلادی کن پکستون، دادستان کل ایالت تگزاس آمریکا فاش کرد گوگل بدون دریافت مجوز از کاربران خود با استفاده از روش‌های غیرقانونی، اطلاعات بیومتریک آنها را جمع‌آوری می‌کند. همین مسئله سبب شد تا شکایتی علیه این شرکت فناوری مطرح شود. البته این نخستین پرونده‌ای نیست که مقامات قضایی ایالت تگزاس به دلیل نقض حریم خصوصی علیه شرکت‌های بزرگ فناوری ثبت کرده اند. پیش تر نیز موضوعات مشابهی توسط مقامات این ایالت به جریان افتاده بود. این مقام قضایی آمریکا گفته بود: شرکت گوگل میلیون‌ها شناسۀ بیومتریک شامل مواردی از قبیل جزئیات چهره اهالی تگزاس را توسط برخی سرویس‌های خود مانند Google Photos و Google Assistant به دست آورده است.
به گفته وی «این رفتار غیرمسئولانۀ شرکت گوگل دایرۀ بسیار گسترده‌ای از داده‌ها را در برمی‌گیرد و اطلاعات بسیار حساسی نظیر شناسه‌های بیومتریک کاربران جمع‌آوری شده است.»
مقامات قضایی تگزاس در شکایت خود علیه گوگل به‌طور مشخص قابلیت «گروه‌بندی تصاویر» در اپلیکیشن Google Photos را ناقض حریم خصوصی شهروندان این ایالت برشمرده‌اند. اپلیکیشن مذکور توان تجزیۀ و تحلیل دقیق چهرۀ افراد حاضر در تصاویر را دارد و برمبنای حاضرین در تصاویر، گروه‌بندی تصاویر را مدیریت می‌کند.
دسترسی فیس بوک به ریز اطلاعات کاربران
فیس بوک یکی دیگر از شرکت هایی است که در سطح وسیع اطلاعات کاربران را جمع آوری می کند و تا حدی در این حوزه بدنام شده است. هرچند تعداد کاربران فیس بوک در حال کاهش است اما طبق اطلاعات منتشر شده در ۲۰۱۹ میلادی، این پلتفرم ۲.۳۷ میلیارد کاربر فعال ماهانه با بیش از ۶۰ میلیارد دلار درآمد داشت البته در دوران پاندمی رقم درآمد این شرکت به عددی نجومی ارتقا یافت.
هر روز کاربران داده های جدیدی به اطلاعات فیس بوک اضافه می کند. به طور دقیق تر هر ۶۰ ثانیه ۱۳۶ هزار عکس آپلود، ۵۱۰ هزار کامنت پست و ۲۹۳ هزار استاتوس آپدیت می شوند.
از آنجا که فیس بوک یک شبکه اجتماعی است، انبوهی از داده های خصوصی کاربران را در اختیار دارد. این شبکه می داند افراد با چه گروه هایی ارتباط برقرار می کنند، در چه گروه هایی عضو هستند و حتی به پیام های خصوصی افراد دسترسی دارد. فیس بوک دقیقاً می داند چه زمان فرد وارد حساب کاربری شده چه مدت زمان در اپ سپری کرده چه کامنت هایی نوشته یا چه پست هایی را به اشتراک می گذارند.
این شرکت نام، شماره تماس، اطلاعات پرداخت، آدرس ایمیل، ویدئوها و تصاویر ذخیره شده، متا داده عکس ها و فایل ها را جمع آوری می کند.
این شرکت انبوهی از اطلاعات خصوصی که فرد وارد می کند را در اختیار دارد. علاوه بر آن با استفاده از شناسه های یگانه (Unique Identifiers)نیز اطلاعاتی مانند IP Adress را نیز جمع آوری می کند.
اما ماجرا به همین جا ختم نمی شود، فیس بوک فعالیت های مختلف کاربران از جمله شبکه ها و ارتباطات وی، پیام ها، محتوا، ویدئوهای تماشا شده، میزان مشاهده و واکنش با محتوا و تبلیغات خاص و همچنین افرادی که با آنها ارتباط برقرار می کند و محتوا به اشتراک می گذارد را نیز رصد می کند.
در کنار این موارد اطلاعاتی که حسگرهای دستگاه جمع آوری می کنند نیز توسط فیس بوک رصد می شود. به عنوان مثال فیس بوک با استفاده از حسگرهای دستگاه موقعیت مکانی کاربر را نیز ردیابی می کند.
این شرکت مدعی است که با استفاده از داده های کاربران محصولات شخصی سازی شده برای کاربران فراهم می کند و در کل تولیدات خود را ارتقا می دهد. مانند پیشنهاد دادن گروه های مورد علاقه به کاربر، نشان دادن کسب و کارهای نزدیک موقعیت مکانی کاربر یا معرفی فرد. این موارد دقیقاً مثال بارز تبلیغات به شدت هدفمند هستند. گاهی اوقات فرد نمی داند کنسرتی که به دنبال بلیط آن بوده چطور ناگهان در صفحه فیس بوک او ظاهر می شود!
تبلیغات هدفمند با تحلیل لایک های فیس بوک
فیس بوک علاوه بر ردیابی کاربران در وب با استفاده از کوکی های ردیاب، اگر کاربر با استفاده از اطلاعات فیس بوک و به طور همزمان وارد وب سایت های دیگر شده باشد، این شبکه می تواند سایت های مورد بازدید وی را نیز رصد کند.
یکی از جدیدترین سرمایه گذاری های فیس بوک مربوط به فناوری شناسایی چهره و قابلیت های ردیابی تصویر است. فیس بوک می تواند کاربران خود را در سراسر اینترنت و حتی دیگر پروفایل های فیس بوک با استفاده از داده های تصویری که کاربر به اشتراک می گذارد، ردیابی کند.
همچنین تحقیقی جدید نشان داده بود که با توجه به تحلیل لایک های کاربر در این شبکه اجتماعی می تواند صحت داده های فردی افراد را رصد کند. فعالیت های محققان دانشگاه کمبریج و موسسات تحقیقات مایکروسافت نشان می دهد این الگوها چگونه لایک های فیس بوک را به طور خیلی دقیق بررسی و جنسیت، میزان رضایت فرد از زندگی، ثبات هوشی و احساسی، مذهب، مصرف الکل و مواد مخدر، وضعیت رابطه، سن، جنسیت، نژاد، دیدگاه های مذهبی و غیره را در می یابند.
در نگاه نخست اطلاعات مذکور چندان زیاد یا عجیب به نظر نمی رسد. اما با کمک داده هایی مانند این موارد فیس بوک می تواند دوستان کاربر را شناسایی کند، بداند ظاهر آنها چگونه است، چه کاری انجام می دهند، کاربران از چه چیزهایی خوششان می آید، چه مواردی را نمی پسندند و غیره. برخی محققان معتقدند فیس بوک به اندازه ای از کاربران داده جمع آوری کرده که حتی بهتر از یک درمانگر فرد را می شناسد!
از سوی دیگر این شرکت سرمایه گذاری وسیعی در جمع آوری، ذخیره و تحلیل داده ها می کند. این شرکت علاوه بر تحلیل داده ها، رفتارهای کاربر را نیز تعیین می کند. این شرکت اطلاعات کاربران را با اجازه آنها و با شرط ناشناس ماندن به بازاریابان می فروشد که این امر چالش هایی دارد.
فیس بوک بخش اعظم درآمد خود را از طریق تبلیغات به دست می آورد و برای این منظور انبوهی از داده های کاربران را جمع آوری می کند و داده های جمع آوری شده را می توان به سرعت برای مشخص کردن دموگرافی مشتریان و مشتریان احتمالی به کار برد. بنابراین هرچند آگهی دهندگان به طور دقیق نمی دانند چه کسی روی تبلیغ آنها کلیک کرده، متوجه می شوند به عنوان مثال یک کاربر خانم ۲۴ ساله که ساکن ایالت کالیفرنیا است تبلیغ را بررسی کرده است.
فیس بوک همچنین داده هایی برای محققان و کارشناسان و همچنین در صورت درخواست، برای نیروهای مجری قانون فراهم می کند.
فیس بوک داده های کاربران را با دولت و شرکت ها سهیم می شود
البته عملکرد فیس بوک در زمینه جمع آوری و سواستفاده از داده های کاربران کمتر گوگل جنجالی نبوده است. یکی از مشهور ترین نمونه های آن مربوط به سال ۲۰۱۸ میلادی است. در آن زمان فاش شد فیس بوک فرایندهای حریم خصوصی را دور زده است. نشریه نیویورک تایمز در گزارشی از روش های این شرکت برای اشتراک گذاری داده های کاربران با شرکت های دیگر از جمله آمازون، اپل، مایکروسافت، نتفلیکس، اسپاتیفای و یاندکس منتشر کرد.
به عنوان مثال فیس بوک به محصولات شرکت های دیگر این توانایی را داده بود تا پیام های کاربران را بخوانند، نام ها، شماره تماس و فعالیت هایشان با دوستانشان را ببینند.
یکی دیگر از این موارد نیز در سال ۲۰۱۹ میلادی فاش شد. در آن زمان نشریه بلومبرگ در گزارشی فاش کرد فیس بوک و پیامرسان واتس اپ (زیر مجموعه آن) باید دسترسی پلیس به داده های رمزگذاری شده کاربران را برای پلیس این کشور فراهم کنند. این بخشی از توافقنامه ای میان انگلیس و آمریکا بود. این توافقنامه تمام شبکه های اجتماعی آمریکایی را نیز در بر می گرفت. این پلتفرم ها ملزم هستند هنگام تحقیق درباره جرائم جدید مانند تروریسم و پدوفیلیا اطلاعات کاربران را در اختیار پلیس قرار دهند.
رسوایی های فیس بوک؛ از انتخابات آمریکا با ترویج خشونت در میانمار
علاوه بر آنچه گفته شد شیوه کنترل داده ها در فیس بوک همیشه مورد انتقاد بوده است و رسوایی هایی درباره فروش اطلاعات کاربران در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، ترویج خشونت در میانمار و شواهد دخالت روسیه در انتخابات آمریکا و چند باگ افشا کننده اطلاعات نیز افشا شد.
این موارد اعتماد مردم به فیس بوک را کاهش داد و در نتیجه خواستار برای وضع قوانین جدید و همچنین تغییراتی در مدیریت آن شدند. دخالت فیس بوک در حریم خصوصی کاربران و جمع آوری داده های آنان یک فرایند تازه نیست. سی ان بی سی در گزارشی به تایم لاین و چالش های امنیت داده فیس بوک پرداخت. به نوشته این نشریه ۲ سال پس از آنکه فیس بوک تاسیس شد با ارائه ویژگی نیوزفید باعث خشم کاربران شد و یک سال بعد مجبور شد از کاربران عذرخواهی کند. هدف ویژگی آن بود که افراد برای رصد تغییرات پروفایل دوستانشان مجبور نشوند به صفحه آنها بروند. در آن زمان فیس بوک ۸ میلیارد کاربر داشت و عده زیادی از آنها از اینکه زندگی شخصی شان در فید روزانه دوستانشان دیده می شد، خوشحال نبودند.
تخمین زده می شود حدود یک میلیون نفر به کمپین «معترضان به نیوز فید فیس بوک» پیوستند. آنها معتقد بودند این ویژگی نفوذ زیادی دارد اما فیس بوک همچنان به فعالیت خود ادامه داد. هرچند این خشم فروکش کرد و نیوز فید به عنوان یکی از بخش های این شبکه اجتماعی به فعالیت خود ادامه داد، پس از آن در سال ۲۰۰۷ میلادی مشخص شد فیس بوک به شرکت ها اجازه می دهد خریدهایی که کاربران در پلتفرم انجام می دهند را ردیابی کنند و به دوستان آنها اطلاع دهند. این فرایند بیشتر اوقات بدون رضایت کاربر انجام می شد.
مارک زاکربرگ در آن زمان در یک نامه عذرخواهی، تصورات خود از این فرایند را به نام «بیکون» را توضیح داد. در آن زمان فیس بوک مشغول مذاکره با کمیسیون فدرال تجارت درباره حریم خصوصی و تبلیغات بود. این شرکت دوباره در سال ۲۰۱۱ میلادی با ارزیابی های مستقل حفظ حریم خصوصی روبرو شد.
فیس بوک در همان سال توافقنامه ای برای تسویه تحقیقات کمیسیون فدرال تجارت انجام داد. این تحقیق درباره آن انجام شده بود که شرکت تعهد خود برای حفظ حریم خصوصی را زیرپا گذاشته و اطلاعات خصوصی افراد را بدون اعلام به آنها به طور علنی فاش کرده است.
رگولاتورها اعلام کردند فیس بوک به اشتباه اعلام کرده بود اپ های طرف ثالث فقط به داده های لازم برای فعالیتشان دسترسی داشتند اما در حقیقت اپ ها تقریباً به تمام داده های کاربران دسترسی داشتند. ممکن بود اطلاعات کاربران فیس بوک که هرگز یک اپ طرف ثالث را احراز هویت نکرده بودند نیز جمع آوری شود. فیس بوک همچنین به اشتراک گذاری اطلاعات کاربران با آگهی دهندگان متهم شد.
پس از آن فیس بوک در سال ۲۰۱۲ بدون اطلاع کاربران یک آزمایش روانشناختی را بر بستر پلتفرم آنلاین خود کلید زد. شرکت یاد شده، ۷۰۰ هزار نفر از کاربران این رسانه اجتماعی را برگزید تا به مدت یک هفته در مورد تأثیر محتوای مثبت و منفی اخبار بر احساسات افراد، تحقیق کند.
نتایج این آزمایش، سر انجام در سال ۲۰۱۴، با عنوان «شواهد تجربی سرایت عاطفی در مقیاس گسترده از طریق شبکه‌های اجتماعی» منتشر شد. هنگامی که کاربران از وجود چنین آزمایشی مطلع شدند، زاکربرگ و شرکت فیس بوک مورد انتقاد شدید قرار گرفتند و همین امر سبب شد که شریل سندبرگ از مدیران ارشد این شرکت از نحوه ارتباط فیس بوک با این پژوهش، عذر خواهی کند.
در ژانویه ۲۰۱۸ میلادی این شرکت با نقض قوانین حریم خصوصی اتحادیه اروپا روبرو شد. این شرکت همچنین خود را برای قوانین سختگیرانه تر در اتحادیه اروپا آماده می کرد که در آن زمان GDPR نام داشت. در فوریه ۲۰۱۸ میلادی دادگاهی در بلژیک به پلتفرم دستور داد از جمع آوری داده های خصوصی کاربران این کشور توسط در سایت های طرف ثالث خودداری کند. همچنین به شرکت دستور داده شد تمام داده های جمع آوری غیرقانونی را حذف کند.
ماجرای معروف کمبریج آنالایتیکا
اما مشهورترین نشتی اطلاعات کاربران فیس بوک به پرونده کمبریج آنالایتیکا و درز اطلاعات حساب خصوصی بیش از ۸۷ میلیون کاربر مربوط است. این اطلاعات از طریق اپلیکیشنی جمع آوری شد که الکساندر کوگان و محقق داده و شرکت جمع آوری شده بودند. این برنامه شامل مجموعه ای از سوالات برای ایجاد پروفایل های روانشناختی کاربران و اطلاعات شخصی دوستان آنها از طریف پلتفرم اوپن گراف فیس بوک جمع آوری می کرد.این اپلیکیشن اطلاعات ۸۷ میلیون پروفایل فیس بوک را جمع‌آوری کرده بود. کمبریج آنالیتیکا از داده‌ها برای ارائه کمک‌های تحلیلی به کمپین‌های ریاست‌جمهوری تد کروز و دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۶ استفاده کرد.
کریستوفر وایلی کارمند سابق کمبریج آنالایتیکا اطلاعات مربوط به سوء استفاده از داده‌ها در سال ۲۰۱۸ را در مصاحبه با نیویورک تایمز و گاردین فاش کرد. در پاسخ، فیس بوک به خاطر نقش خود در جمع‌آوری داده‌ها عذرخواهی کرد و مارک زاکربرگ، مدیر ارشد اجرایی پلتفرم در مقابل کنگره شهادت داد. در ژوئیه ۲۰۱۹، اعلام شد که فیس بوک به دلیل نقض حریم خصوصی، قرار است ۵ میلیارد دلار توسط کمیسیون فدرال تجارت آمریکا جریمه شود.
در حقیقت جرم اصلی فیس بوک این بود که پس از مطلع شدن از این کلاهبرداری به مدت دو سال کاربران خود را از این موضوع مطلع نمی کند و به اعتراف زاکربرگ «اشتباه کرده است که ادعای شرکت کمبریج آنالیتیکا مبنی بر حذف دیتاها را پذیرفته است.»
دسترسی ۶۰ شرکت به داده های کاربران فیس بوک
نیویورک تایمز، مدت بسیار کوتاهی پس از افشای ماجرای همکاری فیس‌بوک با مؤسسه کمبریج آنالیتیکا و عذرخواهی رسمی مارک زاکربرگ، بابت رسوایی مذکور، طی گزارشی افشا کرد که اطلاعات شخصی کاربران فیس‌بوک در سراسر جهان در طول سالیان متمادی در اختیار حدود ۶۰ شرکت فناوری قرار گرفته است که در میان آنها می‌توان به فعالان حوزه تکنولوژی مانند تولید کنندگان تلفن همراه اوپو، تی‌سی‌ال و شرکت تولید کننده قطعات رایانه‌ای لنوو نیز اشاره کرد.
با نفوذ فناوری به زندگی روزمره به نظر می رسد جلوگیری از دسترسی شرکت های بزرگ به داده های کاربران امری اجتناب ناپذیر باشد اما پس از سال ها جولان شرکتها، اکنون دولت های سراسر جهان سعی دارند با وضع قوانین مختلف این شرکت ها را وادار به احترام به حریم خصوصی کاربران کنند این در حالی است که از سوی دیگر دسترسی خود دولت ها به داده ها نیز یک چالش دیگر است.
رسوایی های گوگل و فیس بوک نمونه هایی بارز از نقض حقوق کاربران و سودجویی از داده های کاربران با اهداف تجاری و سیاسی است و با توجه به آنچه گفته شد به نظر می رسد علاوه بر لزوم قانونگذاری و وادار کردن شرکت ها به احترام به حریم خصوصی کاربران و قوانین کشورها، کاربران نیز باید تا حد ممکن درباره اطلاعاتی که در اختیار شرکت ها می گذارند با احتیاط عمل کنند و همچنین از نحوه تجارت این شرکتها با داده های شخصی شان آگاه باشند.