بازار تراشه‌های حافظه جزو آن دسته از بازارهاست که به شکل دوره‌ای رونق و رکود را تجربه می‌کند. در چند سال اخیر، بازار روی خوش خود را به این کسب‌وکار نشان داده بود؛ ترکیبی از مدیریت نظام‌مند و بازارهای جدید برای محصولات (از جمله تکنولوژی 5G و سرویس‌های ابری) موجب شد تا کمپانی‌های تولیدکننده تراشه‌های حافظه، درآمدهای قابل‌پیش‌بینی‌تری داشته باشند. اما در شرایط کنونی، صنعت 160 میلیارد دلاری تراشه‌های حافظه یکی از وخیم‌ترین دوره‌های خود را سپری می‌کند؛ مازاد تراشه در انبارها، لغو سفارش‌ها از سوی مشتریان و افت شدید قیمت‌ها همگی از اوضاع نابه‌سامان بازار جهانی تراشه‌های حافظه حکایت می‌کنند.
به گفته آوریل وو (Avril Wu)، معاون ارشد پژوهشی در مؤسسه TrendForce، در ابتدا تصور می‌شد که تأمین‌کنندگان بتوانند کنترل بهتری بر اوضاع داشته باشند، اما رکودی که هم‌اکنون شاهد آن هستیم، ثابت کرد که تحلیل‌های قبلی اشتباه بوده است. این بحران بی‌سابقه، علاوه بر ضربه اقتصادی به کمپانی‌های صاحب‌نامی همچون SK Hynix و Micron Technology، عوارض دیگری را نیز بر بازار تحمیل کرده است، از جمله: بی‌ثبات کردن تأمین‌کننده‌ها، آسیب دیدن اقتصادهای آسیاییِ متکی بر صادرات تکنولوژی و همچنین مجبور شدن برندهای باقی‌مانده به تشکیل ائتلاف و یا حتی ادغام.
به دنبال همه‌گیری کرونا مصرف‌کنندگان مجبور شدند محیط اداره را در منزل پیاده‌سازی کنند و به این ترتیب تقاضا برای خرید کامپیوتر، تبلت و گوشی هوشمند به طور ناگهانی بالا رفت. به همین دلیل، در آن مقطع شاهد افزایشی چشمگیر در میزان فروش تراشه‌های حافظه بودیم. اما اکنون بازار از آن جو فاصله زیادی گرفته و با توجه به تورم و نرخ بهره فزاینده، مصرف‌کنندگان و کسب‌وکارها خرید محصولات الکترونیکی را به تعویق انداخته‌اند. از این رو، سازندگان محصولات الکترونیکی (که بزرگ‌ترین خریداران تراشه‌های حافظه محسوب می‌شوند) به یک‌باره با حجم عظیمی از تراشه‌های خریداری‌شده در انبار مواجهند که در حال حاضر نیازی به افزودن به موجودی آنها ندارند.
رشد سریع موجودی انبار تأمین‌کنندگان چیپ‌های حافظه در نیمه دوم 2022 (تصویر از بلومبرگ)
در شرایط کنونی سامسونگ و سایر رقبا به ازای تولید هر تراشه حافظه، ضرر می‌دهند. طبق برآورد تحلیلگران، پیش‌بینی می‌شود مجموع زیان‌های عملیاتی این برندها در سال جاری میلادی به رقم بی‌سابقه 5 میلیارد دلار برسد. حجم موجودی این کمپانی‌ها – که شاخص مهمی برای پی بردن به میزان تقاضا برای تراشه‌های حافظه به شمار می‌رود – با افزایش سه برابری به سطح بی‌سابقه‌ای رسیده و هم‌اکنون این کمپانی‌ها به اندازه عرضه سه تا چهار ماه در انبارهای خود تراشه حافظه دارند.
به نظر می‌رسد سامسونگ تنها شرکتی باشد که از این بحران تقریبا جان سالم به در برده است. کارشناسان این موفقیت نسبی را به جایگاه برتر سامسونگ و کسب‌وکار متنوع این شرکت نسبت می‌دهند. اما حتی بخش نیمه‌رساناهای این کمپانی عظیم نیز در مسیر زیان‌دهی قرار گرفته است. به احتمال زیاد، جزییات این زیان‌دهی در گزارش مالی فصلی سامسونگ در هفته جاری مشخص خواهد شد.
در حال حاضر ترکیبی منحصربه‌فرد از عوامل مخلف – از جمله عوارض نامطلوب کرونا، جنگ در اوکراین، تورم تاریخی و اختلال در زنجیره تأمین – صنعت تولید تراشه‌های حافظه را تحت تأثیر قرار داده و موجب شده تا این رکود از افت‌های دوره‌ایِ همیشگی به مراتب دشوارتر باشد.
کمپانی Micron – آخرین کمپانی بازمانده از سازندگان آمریکاییِ تراشه‌های حافظه – در مواجهه با کاهش تقاضا، واکنشی تهاجمی داشته است. این کمپانی ماه قبل اعلام کرد که ضمن کاهش تولید، بودجه خود برای کارخانه‌ها و تجهیزات جدید را نیز قطع خواهد کرد. به باور سانجای مهروتا (Sanjay Mehrota)، مدیرعامل Micron، نرخی که در آن، این صنعت می‌تواند خودش را اصلاح کند به این بستگی دارد که همتایان این شرکت با چه سرعتی اقدام به انجام حرکت‌های مشابه می‌کنند. وی می‌گوید: «ما باید این دوره را پشت سر بگذاریم. من معتقدم که چرخه رشد و سوددهی هنوز پابرجاست.»
در کره جنوبی نیز، شرایط دست کمی از آمریکا ندارد. به عنوان مثال، کمپانی SK Hynix هم برای مقابله با بحران کنونی، چاره‌ای جز کاهش سرمایه‌گذاری‌ها و حجم تولیدات خود نداشته است. لازم به ذکر است، مازاد موجودی این کمپانی، تا حدی نتیجه خرید کسب‌وکار حافظه فلش کمپانی اینتل است؛ معامله‌ای که پیش از رکود صنعت حافظه منعقد شده بود.
کاهش تاریخی قیمت فروش متوسط چیپ‌های حافظه در سال 2022 (تصویر از بلومبرگ)
در حال حاضر، تمام نگاه‌ها به سلطان تراشه‌های حافظه یعنی سامسونگ دوخته شده است. جالب است بدانید این غول کره‌ای در مواجهه با دوران‌های رکورد، همچنان به هزینه کردن و سرمایه‌گذاری‌های خود ادامه داده است، به این امید که با رشد مجدد تقاضا در آینده، بتواند با تولید برتر و سوددهی بالاتر از دوران رکود خارج شود. اما این بار پیش‌بینی بازار حاکی از آن است که سامسونگ عرضه تراشه‌های حافظه را کاهش داده و همین امر قیمت سهام شرکت را در هفته‌های اخیر افزایش خواهد داد.
کمپانی Lam Research از سازندگان تجهیزات تولید تراشه بوده و سامسونگ، SK Hynix و Micron از جمله مهم‌ترین مشتریان این کمپانی به حساب می‌آیند. Lam Research هفته گذشته اعلام کرد که به دنبال لغو یا به تعویق انداختن پرداختی‌های مشتریان حافظه، شاهد کاهش بی‌سابقه در سفارش‌های خود بوده است. مقامات اجرایی Lam Research نتوانستند پیش‌بینی کنند که این اقدامات چه زمانی موجب قوت گرفتن دوباره بازار حافظه می‌شود. به گفته تیم آرچر (Tim Archer)، مدیرعامل Lam Research، اقدامات خارج از عرفی در بازار حافظه مشاهده می‌شود که در 25 سال اخیر بی‌سابقه بوده است.
سقوط آزاد حجم تولید چیپ‌های حافظه سازندگان کره جنوبی در سال 2022 (تصویر از بلومبرگ)
مدیریت فراز و فرودهای بازار حافظه، همواره برای سازندگان این قطعه دشوار بوده، زیرا ساخت کارخانه و قرار دادن آن در مدار تولید، به سال‌ها زمان و خرج هزینه‌های زیادی نیاز دارد. همین ریسک‌ها موجب شده تا کمپانی‌های فعال در این صنعت به شدت محتاط بوده و به جای تلاش برای رشد سریع و تصاحب سهم بیشتر از بازار، بیشتر روی سودآوری متمرکز شوند.
به گفته شین جین‌هو (Shin Jinho)، از مدیرعاملان Midas International Asset Management، این گزاره به‌ویژه برای تراشه‌های DRAM صدق می‌کند؛ جایی که سه برند برتر – یعنی سامسونگ، SK Hynix و Micron – در حال کاهش عرضه محصولات خود هستند. به اعتقاد شین جین‌هو، بخش دیگر بازار حافظه – یعنی تراشه‌های NAND – اوضاع ازهم‌گسیخته‌تری داشته و با توجه به تلاش رقیبان متعدد برای بقا در بازار، نبرد شدیدتری در آن جبهه انتظار می‌رود.
شین جین‌هو در این زمینه می‌گوید: «بازار NAND رقابت سنگینی را تجربه می‌کند و ریکاوری [در این بازار] یک فصل پس از ریکاوری در بازار DRAM رخ خواهد داد. چنان‌چه این وضعیت طولانی‌تر شود، در نهایت شاهد تجمیع در بازار NAND خواهیم بود.»
پنج سازنده برتر حافظه‌های فلش NAND در سه‌ماهه سوم 2023 (تصویر از بلومبرگ)
ادغام کمپانی‌ها طی دوره‌های رکود، پدیده‌ای رایج در صنعت حافظه بوده و دوران رکود کنونی از این قاعده مستثنی نیست. تعدادی از منابع آگاه در ژانویه 2023 فاش کردند که برخی از کمپانی‌های سازنده حافظه NAND – از جمله Western Digital و Kioxia Holdings – در مذاکرات خود به پیشرفت‌های خوبی دست پیدا کرده‌اند. البته این کمپانی‌ها پیش از این نیز اقدام به تولید مشترک کرده بودند و لذا ادغام این شرکت‌ها با هم لزوما به معنای کاهش خروجی آنها نخواهد بود.
در پایان، سؤال اساسی اینجاست که تقاضای مشتریان چه زمانی به حالت عادی خود بازمی‌گردد؟ گرگ رو (Greg Roh)، ریاست بخش پژوهش فناوری در مؤسسه HCM Investment & Securities، بر این باور است که برچیده شدن محدودیت‌های کرونایی در چین – که به‌تازگی اتفاق افتاده – می‌تواند همچون یک کاتالیزور به کمک صنعت حافظه بیاید. زیرا به دنبال این اتفاق، سازندگان دیوایس‌های الکترونیکی می‌توانند کارخانه‌های خود را دوباره به وضعیت عادی قبلی بازگردانند. به علاوه، پس از این رفع محدودیت‌ها شاهد تقاضایی فروخورده برای خرید گجت‌های الکترونیکی نیز خواهیم بود. در مجموع، پیش‌بینی می‌شود بازار حافظه در نیمه دوم سال جاری میلادی، ریکاوری شود.