بنابر آمارهای منتشر شده از سوی مرکز بهبود محیط کسب و کار که مسئولیت صدور مجوز در «درگاه ملی مجوزها» را برعهده دارد، تا کنون یک هزار و ۳۳۷ درخواست در درگاه ملی مجوز برای پلتفرمهای خرید و فروش طلا ثبت شده است که ۲۶۱ مورد مجوز صادر شده و ۱۹۰ مورد آن مربوط به سال جاری است.
محمدرضا حاجی جعفری، معاون مرکز بهبود محیط کسب وکار وزارت اقتصاد گفته است که مقررات مربوط به صدور مجوز «بدون رعایت ملاحظات امنیتی تدوین شده بود.» حاجی جعفری می‌گوید که «در گذشته، هر متقاضی صرفا با ارائه یک قرارداد با یک طلا فروش و دریافت نماد اعتماد می‌توانست برای دریافت مجوز فعالیت اقدام کند.»
به گزارش سرویس اخبار ارز دیجیتال سایت شات ایکس و به نقل از سیتنا در وبسایت مرکز ملی مجوزها، شرایط دریافت «پروانه کسب سامانه معاملات آنلاین طلای آب شده و مصنوعات طلا و جواهر» غیر از شرایط عمومی تنها بر داشتن «تائیدیه ویژگی‌های تخصصی کسب و کار مجازی توسط مرکز توسعه تجارت الکترونیکی» و «گواهی صلاحیت فنی» و حرفه‌ای تاکید شده است. مرکز توسعه تجارت الکترونیکی زیر نظر وزارت صنعت، معدن و تجارت است و مرجع تائید صلاحیت حرفه‌ای هم نهاد صنفی است.
این در حالی است که مرکز توسعه تجارت الکترونیکی در واقع تنها کاری که می‌کند و خودش هم به آن اذعان دارد این است که «با اعطای نماد تجارت الکترونیکی هویت صاحب و محل فعالیت کسب و کارهای اینترنتی را احراز می‌نماید و مسئولیت صحت فعالیت کسب وکار اینترنتی و محتوای منتشر شده در وب سایت بر عهده صاحب کسب و کار می‌باشد.»
آیا مجوزهای فعلی پلتفرمهای فروش آنلاین طلا برای اعتمادسازی کافی است؟
در حال حاضر اکثر وبسایت‌های فعال در زمینه فروش آنلاین طلا هم مجوزهای صنفی دارند و هم نشان نماد الکترونیکی اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که این مجوزها برای فروش آنلاین طلا کافی نیست. یکی از ضعف‌های فروش مجازی طلا این است که اصلا معلوم نیست ذخیره طلای آب شده یا ساخته شده هر وبسایت چقدر است و اگر میزان فروش طلا از ذخیره بیشتر شد چه نهادی بر روند آن نظارت دارد؟
با توجه به اینکه طلای فروخته شده عمدتا به صورت فیزیکی در اختیار خریدار قرار نمی‌گیرد این نگرانی وجود دارد که فروشندگان طلای آب شده، بیشتر از دارایی خود طلا بفروشند و اگر زمانی خریداران برای دریافت طلای خود مراجعه کنند، طلای کافی برای ارائه نداشته باشند.
درخواست دادستانی: مردم با احتیاط عمل کنند
گستردگی تبلیغاتی فروش طلا، نهادهای مختلف را به تکاپو واداشته است. علاوه بر بانک مرکزی، نهادهای انتظامی و قضایی نیز وارد کارزار شده اند. دادستانی از مردم خواسته که با احتیاط عمل کنند چون پرونده‌های متعددی در دادسراها در دست رسیدگی است که نشان از تخلف دارد.
سردار رحیمی، رئیس پلیس امنیت اقتصادی فراجا در گفت‌وگو با خبرنگار سیتنا (لینک) پیرامون نظارت پلیس بر «فعالیت سایت‌ها و سکوهای برخط طلای آب‌شده»، گفته بود: این شرکت‌ها از سال 99 کارشان را شروع کرده اند و از آن سال با ورود به درگاه ها، مجوز دریافت کردند و پلت‌فرم‌هایی را تاسیس کردند تا طلای آب شده را در اختیار مردم قرار دهند.
وی ادامه داد: در سال 1403 تعداد این پلتفرمها بالا رفت و نسبت به تبلیغات وسیع اقدام کرده اند و بعضا تبلیغات آنها در رسانه ملی هم پخش می شود.
سردار رحیمی خاطرنشان کرد: به همین جهت با توجه به مسوولیت در حوزه امنیت اقتصاد مردم، ورود کردیم و جلساتی را با کمک بانک مرکزی، اتحادیه اصناف، وزارت صمت و همکاران مجموعه فراجا (پلیس فتا و اماکن) برگزار و کارگروهی با مدیریت پلیس امنیت شکل گرفت.
وی گفت: ما در وهله اول بر این مهم تاکید داشتیم تا طلاهایی که توسط مردم خریداری شده باید در یک مکان معتبر و مورد اطمینان مردم نگهداری شود، لذا دو بانک عامل «کارگشایی و ملت» شناسایی شدند تا طلای خریداری شده توسط مردم در این بانک ها نگهداری می شود و این کار با دستور ویژه ادامه دارد.
رئیس پلیس امنیت اقتصادی فراجا همچنین تاکید کرد: حتما مردم از داشتن اینماد و درگاه های رسمی و معتبر این شرکت ها اطمینان حاصل کنند.
مدعیان تازه فروش آنلاین طلا
همزمان با افزایش نگرانیها جواد جهرمی، مدیر عامل بورس کالا گفته «سکوهای اینترنتی فروش طلا اوراق بهادار به مردم می‌فروشند و بنابر این طبق قانون باید از شورای عالی بورس مجوز بگیرند.»
جهرمی تاکید کرده: «فعالیتی که هم اکنون پلتفرمهای آنلاین فروش طلا انجام می‌دهند، مصداق صدور اوراق بهادار طلا است. در حالی که مطابق قانون هر فعالیتی در این زمینه باید در بورس و بازار سرمایه انجام شود.»
روند کار وبسایت‌های فروش طلا این است که هر کسی حتی با ۵۰ هزار تومان هم می‌تواند طلا بخرد. این میزان طلا قابلیت عرضه ندارد مگر این که خریدار در مراحل بعدی مقدار بیشتری طلا بخرد یا آنکه آنقدر سود کند که فروشنده بتواند در ازای آن مقداری طلا به خریدار تحویل بدهد. در حال حاضر به گفته مدیر عامل بورس کالا، به دلیل این که امکان تحویل طلا در مقیاس‌های کمتر وجود ندارد، «عملا اوراق بهادار در این پلتفرمها در حال معامله است.»
علاوه بر این، عمده طلای فروخته شده در قالب آنلاین، طلای فیزیکی نیست و فروشندگان آنلاین طلا در مقابل دریافت وجه، اوراقی به خریداران می‌دهند که ارزش طلا دارد و همانطور که مدیرعامل بورس کالا می‌گوید: «بر اساس قانون، صدور اوراق بهادار خارج از بورس و ضوابط بورس ممنوع است. پلتفرمهای طلا نیز تنها مجاز به فروش مصنوع (ساخته شده) طلا هستند و اوراق بهادار شدن کالا خارج از بورس ممنوع است.»
برای همین مدیر عامل بورس کالا می‌گوید: «به دادستانی و دیگر مراجع شکایت کردیم که این پلتفرمها غیرقانونی هستند زیرا فقط می‌توانند مصنوعات طلا بفروشند نه اوراق بهادار و گواهی سپرده طلا.»
مشکل این است که طلای آب شده معیار دقیقی ندارد و معلوم نیست خریداران طلای آب شده، چه طلایی را با چه ویژگی خریداری کرده‌اند و این موضوع یکی از مهمترین مسائل مطرح شده در این حوزه است.
ورود بورس کالا به مسئله فروش آنلاین طلا به این دلیل است که این نهاد به نوعی رقیب وبسایت‌های فروش طلاست اما امکان فروش طلای آب شده ندارد. گزارش بورس کالا نشان می‌دهد که این نهاد وابسته به دولت، ۱۶ تن طلا به ارزش ۸۳ هزار میلیارد تومان در انبارهایش دارد و آن را در بورس معامله می‌کند.
مدیر عامل بورس کالا می‌گوید: «بر اساس قانون نظام صنفی فروش مصنوعات طلا از جنس تولید و توزیع است، اما سرمایه گذاری در طلای آب شده که ماهیت سرمایه گذاری دارد، در تضاد با قانون نظام صنفی کشور قرار می‌گیرد.»
تلاش دولت برای وضع قوانین در حوزه وبسایت‌های فروش آنلاین طلا
فروش سکه و شمش طلا از سوی بانک مرکزی و بورس کالا انجام می‌شود و عمده فعالیت وبسایت‌های فروش طلا، بر فروش طلای آب شده متمرکز است. به دلیل کارمزد اندک و قیمت پایین‌تر از طلای ساخته‌شده، خریداران طلا به این بازار آنلاین تمایل بیشتری دارند. اما مسئله مهم در این بخش نظارت است که در قوانین مربوط به مجوزها شرایط و مقررات دقیقی گنجانده نشده و اکنون با فعالیت گسترده وبسایت‌های فروش آنلاین طلا ، تازه مقامات دولتی به فکر تهیه قواعد و مقررات در این زمینه شده اند.
بانک مرکزی فروش آنلاین طلا بدون ذخیره سازی در بانک مرکزی را ممنوع اعلام کرده و مرکز تجارت الکترونیکی وزارت صنعت، معدن و تجارت هم تاکید کرده که طلای فروخته شده باید در بانک ذخیره شود. برای همین هم دولت جلوی صدور مجوزهای جدید فروش طلای آنلاین را گرفته تا مقررات این بخش تکمیل شود اما فعالیت وبسایت‌های موجود فروش طلا با تبلیغات گسترده ادامه دارد.
محمد کشتی‌آرای، عضو کمیسیون طلا، جواهر و نقره اتاق اصناف، گفته: «هر کدام از این تبلیغات فروش آنلاین طلا که در اتوبان‌ها دیده می‌شود، میلیاردها تومان هزینه دارد و سوال مهمی که مطرح می‌شود این است که اجاره سنگین این بیلبوردهای تبلیغاتی از کجا تامین می‌شود؟»
به گفته کشتی آرای، «هیچ تضمینی در خصوص فعالیت این سایت‌ها و پلتفرمها وجود ندارد. زیرا طبق قانون به هر میزانی که طلا می‌فروشند باید پشتوانه فیزیکی آن در بانک مرکزی یا یکی از بانک‌های کشور ذخیره شده باشد و چون در حال حاضر چنین پشتوانه‌ای وجود ندارد، باید به فعالیت این سایت‌ها و پلتفرمها شک کرد.»
نگرانی از احتمال خالی فروشی بعضی از وبسایت‌های فروش طلای آنلاین
منتقدان و مقامات نگران‌اند که بعضی از وبسایت‌های فروش طلای آنلاین، طلای کافی نداشته و در واقع «خالی فروشی» می‌کنند. خالی فروشی به این معنی است که فروشنده طلا بدون داشتن دارایی واقعی، اقدام به فروش طلایی می‌کند که مالک آن نیست.
در شرایط فعلی برخی فروشندگان طلا مشخص نمی‌کنند که چه زمانی و چطور طلای خریداری شده به صورت فیزیکی تحویل خریدار می‌شود. به خصوص که طلای آب شده استاندارد مشخصی ندارد و می‌تواند عامل اختلاف بین خریدار و فروشنده شود.
البته بسیاری از این وب‌سایت‌ها می‌گویند که «تابع قوانین رسمی» هستند و «تمامی مجوزهای لازم» را کسب کرده‌اند. آنها ضمن پذیرش وجود ریسک خالی‌فروشی، تأکید دارند که طلای فروخته‌شده را در بانک نگهداری می‌کنند. با این حال، ضعف قوانین موجود باعث شده است که مقامات دولتی، قوه قضائیه و پلیس نتوانند به‌صراحت از روند فعالیت این وب‌سایت‌ها دفاع کنند یا تضمینی قطعی درباره امنیت سرمایه‌گذاری مشتریان ارائه دهند.
برخی مقامات دولتی ابراز نگرانی کرده‌اند که پرونده فروش طلای آنلاین ممکن است به سرنوشت نمونه‌های قدیمی نظیر موسسات مالی و اعتباری بدل شود که در ازای سرمایه گذاری مردم در این موسسات، سود زیادی می‌دادند اما یکباره با یک بدهی کلان همه ورشکست شدند.
تجربه‌های گذشته باعث شده تا دولت صدور مجوز جدید برای فروش آنلاین طلا را تا تعیین ضوابط جدید به مدت پنجاه روز متوقف کند اما مشخص نیست برنامه دولت در باره فعالان موجود بازار فروش آنلاین طلا چیست. فعلا همه چیز به «هشدار» مقامات پلیس و دادستانی به مشتریان و خریداران طلا خلاصه شده است./سیتنا