زندگینامه فرهاد اردلان؛ فیزیکدان برجسته ایرانی

در این مقاله با زندگینامه پروفسور فرهاد اردلان ، فیزیکدان برجسته ایرانی، آشنا می‌شویم. او عضو برجسته انجمن فیزیک آمریکا نیز هست.

تحصیلات فرهاد اردلان

فرهاد اردلان در تاریخ ۱۱ آبان ۱۳۱۸ در شهر تهران متولد شد. کودکی او هم‌زمان با جنگ جهانی دوم و مشکلات معیشتی و سلامتی بسیاری برای مردم آن دوران بود. اما این عوامل هرگز باعث نشد تا او از تلاش برای اهدافش دست بکشد. او یکی از برجسته‌ترین دانش‌آموزان بود، به‌طوری‌که موفق شد در سن ۲۴ سالگی مدرک لیسانس فیزیک خود را از دانشگاه «کلمبیا» در آمریکا دریافت کند. اردلان نهایتاً برای مقطع دکتری به دانشگاه ایالتی «پنسیلوانیا» رفت و در سن سی سالگی مدرک دکتری فیزیک را کسب کرد.

بازگشت به ایران و تدریس در دانشگاه

اردلان پس از کسب مدرک دکتری، در سال ۱۳۴۹ به ایران بازگشت و به‌عنوان استادیار در دانشگاه شریف مشغول به کار شد. او تا سال ۱۳۵۷ در این سِمت به کار خود ادامه داد. او هم‌زمان، در دانشگاه «ییل» آمریکا و دانشگاه «نیویورک» در «استونی بروک» به‌عنوان استاد مدعو به تدریس فیزیک می‌پرداخت.

اردلان از سال ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۱ در دانشگاه «مازندران» به‌عنوان دانشیار به فعالیت خود ادامه داد. پس از این دوره، او به دانشگاه شریف بازگشت و به‌عنوان استاد تا سال ۱۳۸۹ در این دانشگاه به تدریس و پژوهش پرداخت.

در این میان فرهاد اردلان از سال‌های ۱۳۶۷ تا ۱۳۷۰ ریاست دانشکده فیزیک دانشگاه شریف را نیز برعهده داشت. او علاوه بر علاوه بر تدریس و پژوهش در این دانشگاه، از سال‌های ۱۳۷۴ تا ۱۳۸۲ نیز در دانشگاه «سینسیناتی» در ایالت اوهایو آمریکا به‌عنوان استادیار به تدریس پرداخت.

اردلان از سال ۱۳۶۸ به‌عنوان فیزیکدان در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی تهران عضو شد. او از سال ۱۳۷۲ تا ۱۳۷۵ و دوباره از ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۳ رئیس پژوهشکده فیزیک در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی بود. او سپس به‌مدت پنج سال عضو هیئت امنا این پژوهشگاه شد.

پژوهش‌های فرهاد اردلان

فرهاد اردلان در حوزه‌های نظریه ریسمان و نظریه میدان کوانتومی تدریس، مطالعه و پژوهش می‌کند. او به‌طور خاص روی نظریات «میدان مؤلفه بی‌نهایت» و راه‌حل‌های کلاسیک در نظریه میدان متمرکز است. اردلان یکی از اولین فیزیکدان انی است که در نظریه ریسمان به صورت‌بندی «نظریه فراریسمان» پرداخت.

فرهاد اردلان همچنین در کشف «هندسه ناجابجایی» در نظریه ریسمان مشارکت کرده است. او درباره ناهنجاری‌ها در نظریه گروه ناجابجایی‌ها و دوگانگی ریسمان-میدان پژوهش‌هایی داشته است.

یکی دیگر از حوزه‌های مطالعاتی اردلان و مشارکت‌های او در فیزیک مدرن، پژوهش‌های او در زمینه «نظریه یانگ-میلر» بوده است. این نظریه یکی از شاخه‌های «نظریه پیمانه‌ای» است که به پیوندهای هسته‌ای در نظریه میدان کوانتومی می‌پردازد. او مطالعاتی نیز در نظریه «ابرگرانش» نیز داشته است.

اردلان را در کنار فیزیکدان انی مانند «رضا منصوری» و «مهدی گلشنی» از معماران اصلی رشته فیزیک نظری در ایران می‌دانند. فرهاد اردلان درکنار «حسام‌الدین ارفعی» و رضا منصوری برای اولین بار در سال ۱۳۸۰ پیشنهاد همکاری ایران با سازمان اروپایی تحقیقات هسته‌ای «سِرن» را ارائه دادند. آن‌ها از پیش با مسئولان این مؤسسه آشنا بودند و تلاش‌های آن‌ها درنهایت باعث شد تا پای فیزیکدان ان ایرانی نیز به آزمایش‌های این مرکز تحقیقاتی باز شود.

مطالعات و پژوهش‌های فرهاد اردلان در حوزه‌های نا‌م‌برده به چاپ ده‌ها مقاله در مجلات معتبر فیزیکی منجر شده است. او در این مطالعات همکاری‌های گسترده‌ای با اساتید و دانشجویان فیزیک نظری داشته که نشان از نقش محوری او در این رشته در ایران دارد.

دستاوردها و افتخارات دکتر فرهاد اردلان

دکتر فرهاد اردلان در سال ۱۳۷۸ موفق به دریافت جایزه «خوارزمی» شد. او در سال ۲۰۰۰ به‌عضویت آکادمی جهان علوم «TWAS» درآمد. او همچنین از سال‌های ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۶ عضو ارشد «مرکز بین‌المللی فیزیک نظری» (ICTP) بود.

در سال ۲۰۰۹، فرهاد اردلان به‌عنوان عضو برجسته «انجمن فیزیک آمریکا» (APS) برگزیده شد. این انجمن در اعلامیه خود عنوان کرد که به‌علت مشارکت‌های مؤثر و پیشرو او در استفاده از هندسه ناجابجایی در نظریه ریسمان و نظریه‌های پیمانه‌ای و همچنین به‌علت پیشگام بودن او در مشارکت فیزیکدان ان ایرانی در پروژه‌های بین‌المللی مانند پروژه «برخورددهنده بزرگ هادرونی» و نقش او در برنامه‌های فیزیک در خاورمیانه، او را به‌عنوان عضو برجسته معرفی کرده است.

فرهاد اردلان هم‌اکنون بازنشسته شده است. دستاوردهای او در فیزیک نظری در ایران فراتر از کارهای شخصی است و بسیاری از دانشجویانی که در این رشته با او همکاری داشتند موفق شدند در آینده به دستاورهای بزرگی برسند.

عقاید و نظرات دکتر فرهاد اردلان درباره علم و دانشگاه

فرهاد اردلان یکی از منتقدان مقاله‌نویسی صرف است. او اعتقاد دارد که در اکثر دانشگاه‌ها مقاله تولید می‌شود، نه علم؛ زیرا عمده مقاله‌های دانشگاهی به پیشرفت معناداری در علم منجر نمی‌شوند.

از نظر او تمرکز روی مقاله باعث می‌شود تا توجه از کیفیت کار علمی به کمیت منتقل شود و همین سبب افول کیفیت دانشگاه می‌شود. یک نکته جالب این است که «پیتر هیگز»، که یکی از بزرگ‌ترین فیزیکدان ان نظری معاصر، تنها ۱۱ مقاله چاپ کرده است.

اما توجه به تعداد مقالات در دانشگاه‌ها باعث شده است تا هر سال صدها مقاله نوشته شود، بدون آن که هیچ‌کدام از آن‌ها تأثیری مشابه یکی از مقالات بزرگ و مهم در دنیای علم داشته باشند. حتی بدتر، تمرکز روی کمیت باعث شده تا نرخ تقلب در مقاله‌های علمی بالا برود.

از نظر فرهاد اردلان ، اصلاح شرایط حاکم بر دانشگاه‌ها یک راه مهم برای خروج از وضعیت فعلی است. اما ساختارهای دانشگاه‌ها بسیار قدیمی و تغییر آن‌ها تقریباً غیرممکن است. در نتیجه، راهی که او پیشنهاد می‌کند ایجاد مؤسسه‌ها و مراکز جدید و مستقل از دانشگاه‌های فعلی برای علم فیزیک است.

نظر فرهاد اردلان درباره نظریه ریسمان

فرهاد اردلان می‌گوید که مرگ برادر بزرگ‌تر او در کودکی باعث شد تا از همان ابتدا مسئله مرگ و زندگی، و مسئله وجود و عدم وجود برای او به یک دغدغه اصلی تبدیل شود. آشنایی او با علم فیزیک در دبیرستان باعث شد تا به ادامه این رشته در دانشگاه علاقه پیدا کند؛ زیرا به این باور رسید که فیزیک می‌تواند پاسخی به پرسش‌های بنیادی او داشته باشد.

یکی از شکاف‌های اساسی در علم فیزیک، شکاف بین دنیای کوانتومی با ابعاد بسیار کوچک و کیهان با ابعاد بسیار بزرگ است. در کیهان قوانین گرانش اینشتین حاکم هستند، درحالی که نمی‌توان این قوانین را با نظریه کوانتوم آشتی داد. نظریه ریسمان یکی از راه‌حل‌های مشهوری است که وعده می‌دهد می‌تواند نیروی گرانش را با دیگر نیروهای بنیادی عالم آشتی دهد و بین تمام نیروهای عالم یک وحدت ایجاد کند.

اردلان باور دارد علم فیزیک به کمک این نظریه می‌تواند به پرسش‌های بنیادی بشر پاسخ دهد. هرچند هنوز نظریه وحدت به صورت جامع و قابل قبول ارایٔه نشده است اما اردلان باور دارد این نظریه روزی منجر به تحول اساسی در قوانین فیزیک و دانش ما از عالم می‌شود.

سخن پایانی

بیوگرافی پروفسور فرهاد اردلان را در این مقاله باهم مرور کردیم. با تحصیلات، تدریس، علائق پژوهشی و دستاورهای دکتر فرهاد اردلان آشنا شدیم. او نه‌تنها یکی از فیزیکدان ان بزرگ نظری در سطح بین‌المللی است، بلکه با تلاش‌ها و پژوهش‌های خود در زمینه آموزش و پژوهش این رشته در ایران توانسته باعث پیشرفت علم فیزیک در دانشگاه‌های کشور شود و نسلی موفق از فیزیکدان ان بزرگ را به ایران و جهان معرفی کند. او یکی از مفاخر حال حاضر ایران است.

پرسش‌های متداول

دکتر فرهاد اردلان در نظریه‌ ریسمان و میدان‌های کوانتومی پژوهش‌ می‌کند. او مطالعاتی در حوزه نظریه ابرریسمان و ابرگرانش نیز دارد.

او به خاطر کشف کاربرد هندسه ناجابجایی در نظریه ریسمان و همچنین به‌علت تلاش برای همکاری فیزیکدان ان ایرانی در پروژه‌های بین‌المللی عضو برجسته انجمن فیزیک آمریکا شد.