مركز پژوهش‌های مجلس با انتشار گزارشی درباره « اینترنت ماهواره‌ای استارلینك» خواستار «جرم‌انگاری خرید و فروش و بهره‌برداری از تجهیزات و اشتراك بدون مجوز» این نوع اینترنت شده است.
در این سند همچنین تخصیص یارانه به شركت‌های ارائه‌دهنده اینترنت برای ارائه سرویس ماهواره‌ای «مجاز» به شهروندان و ایجاد منظومه «اینترنت بومی» با استفاده از رابطه استراتژیك و دوستانه با ابرقدرت‌های آسیایی چین و روسیه پیشنهاد شده است.
این گزارش كه در مورد خدمات اینترنت ماهواره‌ای مدار پایین با مطالعه موردی استارلینك تهیه شده همچنین تاكید كرده كه آشكارسازی و ردیابی محل قرارگیری ترمینال با استفاده از تجهیزات لازم به سادگی ممكن است از این رو در صورت ممنوعیت كاربران ممكن است استقبال چندانی برای استفاده از آن انجام نشود.
توصیه‌های مركز پژوهش‌ها در حالی منتشر می‌شود كه استارلینك روز پنجشنبه گذشته برنامه زمانی اتصال مستقیم شبكه این شركت به تلفن‌های همراه عادی را منتشر كرد. در همین حال سایر شركت‌ها نیز در حال رقابت برای ارائه سرویس‌های مشابه اینترنت ماهواره‌ای هستند.
با توجه به اینكه اخیرا اعلام شده تا دو سال دیگر همه گوشی‌ها به استارلینك متصل می‌شوند، به نظر می‌رسد امروز از هر زمان دیگری به دستیابی به اینترنت ماهواره‌ای نزدیك‌تریم.
تغییر بازیگران اینترنت
در ابتدای این گزارش ذكر شده است كه هر چند به دلیل وجود برخی محدودیت‌ها مثل اقتضائات فنی تجهیزات، باند فركانسی محدود، میزان تاخیر، شبكه‌ای بودن معماری و از سوی دیگر مقررات سرزمینی، شیوه پرداخت و... فراگیر شدن اینترنت ماهواره‌ای با دشواری‌هایی همراه خواهد بود، اما ورود این فناوری به زیست‌بوم ارتباطات راه دور كشور و دسترسی به آن در سطح جامعه ایرانی، موقعیت بازیگران این عرصه را دچار تغییر می‌كند.
مركز پژوهش‌های مجلس در این گزارش برای جلوگیری از تهدیدهای احتمالی فراگیری این تكنولوژی چند راهبرد كلی را مطرح كرده است كه مهم‌ترین آنها عبارتند از:
- تفاهمنامه همكاری و اعطای مجوز به شركت‌های اینترنت ماهواره‌ای متعهد جهت بهره‌برداری از این فناوری و پیاده‌سازی این خدمات در شرایط ضروری مانند مناطق دورافتاده از طریق هم‌افزایی سیاسی (دیپلماتیك)
- ایجاد ائتلاف دو یا چندجانبه برای توسعه و مشاركت در تكمیل این فناوری در كشور از طریق هم‌افزایی سیاسی(دیپلماتیك) و تجاری
- راهكارهای سلبی از جمله جرم‌انگاری خریدوفروش و بهره‌برداری از تجهیزات و اشتراك بدون مجوز، اقامه دعوی علیه شركت ارائه‌دهنده خدمت فاقد مجوز به دلیل تداخل بسامد(فركانسی) با خدمات ماهواره‌ای شركت‌های دارای قرارداد با ایران یا خدمات رادیویی كشور
- رفع موانع ساختاری در جهت تقویت مزیت رقابتی اتصال زمینی
تشكیل منظومه اینترنت بومی با چین و روسیه
در این گزارش پیشنهاد شده است كه با استفاده از رابطه استراتژیك و دوستانه با «ابرقدرت‌های آسیایی چین و روسیه» به شركت‌های ISP برای ارائه سرویس ماهواره‌ای مجاز به شهروندان و ایجاد منظومه اینترنت بومی، یارانه اختصاص داده شود.
در راستای دسترسی به این فناوری نوین، روسیه تصمیم دارد اینترنت ماهواره‌ای خودش را راه‌اندازی كند و تا امروز تلاش‌هایی را در همین جهت انجام داده است. چین هم به توسعه اینترنت ماهواره‌ای بومی پرداخته و شركت هوایی برای تلفن‌های هوشمند خود با استفاده از ماهواره‌ها و خدمات اتصال مستقیم به ماهواره را فراهم كرده است.
تصویر آینده اینترنت
مركز پژوهش‌های مجلس در این گزارش تصویری از آینده اینترنت ماهواره‌ای ترسیم كرده و تحولاتی كه با راه‌اندازی و فراگیری آن رخ می‌دهد، توضیح داده است. طبق این تصویر، با عملیاتی شدن ارتباط میان‌ماهواره‌ای(ISL) شركت اسپیس ایكس محدودیت فاصله حداكثر هزار كیلومتری میان ترمینال كاربر و ایستگاه زمینی برطرف خواهد شد. علاوه بر این، قابلیت اتصال مستقیم گوشی‌های تلفن همراه هوشمند به ماهواره برای تبادل داده برقرار می‌شود. این تبادل داده ارسال پیام، برقراری تماس اضطراری و اتصال پرسرعت به اینترنت را شامل می‌شود. بنابراین برای اتصال به ماهواره نیازی به ترمینال ثابت استارلینك نخواهد بود.
موانع مختلف حقوقی، اقتصادی و فنی
در این گزارش محدودیت‌ها و چالش‌های پیش روی فراگیر شدن اینترنت ماهواره‌ای مدار پایین برای استفاده خانگی به سه دسته فنی، اقتصادی و حقوقی تقسیم شده است. برخی چالش‌های حقوقی كه در این زمینه وجود دارد و بر سر راه استفاده فراگیر از این فناوری مانع‌تراشی می‌كند، در این گزارش ذكر شده است. اولین نكته مسئله حقوق سرزمینی است:
«یكی از موانع قانونی مهمی كه ماهواره‌های مخابراتی غیردولتی با آن مواجه هستند، موضوع به رسمیت شناختن و حقوق سرزمینی است. طبق معاهدات بین‌المللی، دولت‌ها مجاز به جلوگیری یا مخالفت با حركت ماهواره‌های غیرنظامی بر فراز سرزمین‌های خود نیستند. با این حال، آنها توانایی اعمال كنترل بر دسترسی به سیگنال‌های ماهواره‌ای و استفاده از خدمات ارتباطی ماهواره‌ای توسط كاربران داخلی را دارند كه این اختیار بر اساس حقوق سرزمینی آنهاست.»
«محدودیت اصل عدم مداخله» دومین موضوع حقوقی است كه در تشریح موانع حقوقی به آن اشاره شده است: «اصل عدم مداخله ارتباط تنگاتنگی با ممنوعیت توسل به زور و حمایت از حاكمیت دولت دارد. این مبتنی بر احترام به حاكمیت اصل در حقوق بین‌الملل عرفی محتوای سرزمینی یك دولت و برابری حاكمیت كشورهاست.»
«محدودیت مسئولیت كشورها از طریق اصل مراقبت مقتضی» مورد حقوقی دیگری است كه در موضوع فراگیری اینترنت ماهواره‌ای مورد توجه مركز پژوهش‌ها قرار گرفته است. در توضیح این اصل آمده است: «هر دولتی موظف است اجازه ندهد كه آگاهانه از قلمرویش برای اعمال ناقض حقوق سایر دولت‌ها استفاده شود.»
در كنار مسائل حقوقی، هزینه بالای اشتراك ماهیانه و تجهیزات اتصال، عدم امكان دریافت خدمات و پرداخت ریالی برای خرید اشتراك ماهیانه به دلیل تحریم از جمله موانع اقتصادی توسعه و فراگیر شدن اینترنت ماهواره‌ای در كشور ذكر شده است.
وجود زباله‌های فضایی در مدار پایین، میزان تاخیر بسیار بالا نسبت به نسل جدید اینترنت زمینی (فیبر نوری)، محدودیت آسمان تاریك و آرام، قابلیت ردیابی محل قرارگیری پایانه (ترمینال) و ارتباط آن با ماهواره نیز از جمله دشواری‌های مربوط به فراگیر شدن این تكنولوژی است.
استارلینك در كدام كشورها فعال است؟
در حال حاضر با توجه به عدم اتمام پروژه اسپیس ایكس بیش از ۸۰ درصد كاربران اینترنت ماهواره‌ای مدار پایین بزرگ در امریكای شمالی، ۱۸ درصد در استرالیا، نیوزیلند و اروپا و تنها كمتر از ۲ درصد در مناطق دیگر جهان مستقرند.
بر اساس اطلاعات ارایه شده بازوی پژوهشی مجلس، استارلینك در چند كشور از رگولاتور دولتی مجوز ارائه سرویس گرفته است. در آسیا فقط ژاپن این مجوز را ارائه كرده است. در اقیانوسیه كشورهای استرالیا، نیوزیلند و جزایر تونگا؛ در امریكای جنوبی سه كشور برزیل، شیلی و كلمبیا؛ در امریكای شمالی كشورهای ایالات متحده امریكا، كانادا، مكزیك، جمهوری دومینیكن، پورتوریكو و جاماییكا؛ در اروپا بسیاری از كشورها از جمله انگلیس، آلمان، فرانسه، اتریش، هلند و... در قاره آفریقا اما هنوز هیچ كشوری مجوزی برای فعالیت استارلینك صادر نكرده است.
به گفته مركز پژوهش‌ها، «از میان كشورهای جهان، روسیه تاكنون موضع تهاجمی‌تری برای مقابله با اینترنت ماهواره‌ای مدار پایین و استفاده از آن اتخاذ كرده است. اواخر سال ۲۰۲۰ دولت روسیه، لایحه‌ای را به مجلس دومای این كشور ارایه كرده كه در آن تصریح شده تمام گونه‌های اتصال به شبكه جهانی اینترنت كه در اختیار دولت است، باید از مجرای قانونی انجام شود. بنابراین اتصال مستقیم به خدمات اینترنت ماهواره‌ای مدار پایین بدون مجوز، غیرقانونی و تهدیدی برای امنیت ملی این كشور تلقی شده است.»
همچنین در روسیه برای افرادی كه به اتصال به ماهواره‌های مدار پایین اقدام می‌كنند، جریمه مالی در نظر گرفته شده است. این جریمه برای اشخاص حقیقی تا ۵۰۰ دلار و برای اشخاص حقوقی تا ۱۳۵۰۰ دلار است. در چین هم با وجود اینكه دولت این كشور تا امروز موضع رسمی خود در خصوص این فناوری روز دنیا را اعلام نكرده، اما اجازه فروش خدمات و تجهیزات استارلینك در این كشور صادر نشده است.
ایجاد مزیت‌های رقابتی برای اینترنت زمینی
در این گزارش ایجاد مزیت‌های رقابتی برای اینترنت زمینی در برابر اینترنت ماهواره‌ای به عنوان یكی از راهكارهای مواجهه با این فناوری جدید در نظر گرفته شده است. از جمله روش‌ها برای ایجاد این مزیت رقابتی عبارتند از: ارتقای كیفیت دسترسی زمینی به اینترنت از طریق هوشمندسازی دسترسی به خدمات و محتوا، كاهش تعرفه‌های اتصال به اینترنت از طریق شبكه سیار و ثابت، ارتقای كیفیت اتصال به اینترنت در شبكه ثابت و سیار از طریق حمایت از توسعه 5G و فیبر نوری، الزام اپراتورهای مخابراتی به پوشش باكیفیت مناطق روستایی.
(اعتماد)